Türkiye'de İslam ya hayale dayanan bir kurtuluş ideolojisi ya da duygusal olarak geriliğimizin asıl sebebi olarak kabul edilir. Bundan dolayıdır ki İslam düşüncesi gerçek manada eleştirilmez. Hemen bu noktada bir açıklık getireyim; İslam'ı eleştirmek ile İslam düşüncesini eleştirmek aynı şey değildir. Bunun da karıştırılıyor olması meseleyi hepten karmaşık hale getirir. Konu, İslam aklının, yaşamın her alanını doğrudan ya da dolaylı etkileyen boyutlarıyla eleştirel süzgeçten geçirilip geçirilmediği meselesidir. İlk cümlemden hareketle söyleyeyim, ne "İslam'ı bir kurtuluş ideolojisi olarak görenler" ne de "geriliğimizin asıl sebebi" diyenler, ortaya dünyanın dikkatini çekecek bir metin koyamamışlardır. Devlet politikalarında dahi etkili olan anlayış (nas-faiz ilişkisi gibi) ve benzer pek çok konu, Montgomery Watt'ın söylediği gibi, "Müslümanların, İslam'ın geçmişteki toplumsal başarılarını ve günümüz Batı dünyasında bulunan toplumsal kötülükleri aşırı bir biçimde büyütmeleri" eleştirel düşünceye imkan tanımamaktadır. Dolayısıyla hayatın gerçeklerini yansıtmayan düşünceler işe yaramadığı gibi hali pür melalimizi görmemize de engel olmaktadır.Türk düşüncesinin İslam'a yaklaşım biçimi, söz konusu çağdaşlaşma olduğunda da geçerlidir. Bir kesim çağdaşlaşmaya bir kurtuluş ideolojisi gözüyle bakarken hayali bir tutum içinde meseleleri değerlendirmekte diğer kesim ise duygusal bir tepki vererek onu İslam'dan sapma veya kendi değerlerimize yabancılaşma olarak görmektedir. Bu iki görüş de sorunlarımıza çözüm üretememektedir. Daha önce yazdığım bir makalede ifade ettiğim üzere, halk eksik de olsa sağduyusuyla İslam'ı, yeterli olmasa da hayat tecrübesiyle çağdaşlaşmayı kendine göre algılayıp yorumlamakta ve mevcut durumu iyileştirmede yanında görmektedir.HALKINDAN KOPUK AYDIN OLMAZHer toplum, kendilerine öncülük edecek aydınlara ihtiyaç hisseder. Aydın, içinde yaşadığı toplumun kültürüyle, tarihiyle, değerleriyle varlığını sürdürür. Ancak bununla yetinmez, farklı dünya görüşlerini ve gelişmeleri takip eder ve kendi dünya görüşüyle yoğurup halkın sorunlarına çözüm üretir. Demem o ki, aydın halktan kopuk değildir. Toplumun kültürünü aşağılamaz ama boş retoriklerle de zaman geçirmez. Kişisel olarak inansa da inanmasa da dinedinlere savaş açılamayacağını bilir. Daha da önemlisi içinde bulunduğu toplumun inançlarıyla ilgili köklü bir bilgiye sahiptir. Eleştirel düşünce bunu zorunlu kılar.Gidişattaki yanlışlara, bozukluklara, çürümeye, kokuşmaya karşı fikri zeminde savaşçıları olmayan bir toplumun aydınlanması ve gelişmesi mümkün değildir. Batı'nın Voltaire'i, Rousseau'u, Spinoza'sı, Kant'ı, Hegel'i vb. tam da bu zeminde mücadele vermiş insanlığın gelişimine katkı sunmuş isimlerdir. Kendi kültürlerini tahlil etmekle kalmayıp, yaşadıkları dinsel ya da toplumsal sorunlara yönelik yaptıkları çözümlemelerle dünyayı yönlendirmişlerdir. Ancak bizim, örneğin "eylemin ahlakiliğini" tartışan bir Kant'ımız yok; ne İslam'ı bir kurtuluş ideolojisi olarak gören düşünürler arasında ne de geriliğin sebebi dindir diyenler arasında. "Etica" eseriyle bildiğimiz ve dinden çıkıp aforoz edildikten sonra sorgulamalarıyla Tanrı'yı anlayabilme yolunu seçen, aslında ateist olarak bilinse de ortaya koyduğu düşünce dünyasıyla bizim kültürümüzün insanına dahi "Spinoza'nın Tanrısına inanıyorum" cümlesini söylettiren Spinoza'mız da yok.TÜRK ENTELEKTÜELİNİN ÇIKMAZIYıllar önce başkanlığı yaptığım Enstitümüzde, Prof. Dr. Ahmet İnam Hocamız