Günlerdir dilimde Yunus Emre'nin bir mısraı: "Sen sana ne sanırsan ayruğa da anı san." Dün Yunus Divanı'na baktım, bu mısraın devamı (ikinci dize) şöyleymiş: "Dört kitabın mânâsı budur eğer var ise." Şair diyor ki:"Sen kendin için ne ister, ne düşünürsen başkası için de aynı şeyi iste ve düşün. Esasen dört kitabın (Tevrat, Zebur, İncil, Kur'ân) mânâsı, özü budur." Bu ifadeler bize Hz. Peygamberimizin şu sözlerini hatırlatıyor: "Sizden biriniz, kendisi için sevdiği şeyi kardeşi için de sevmedikçe kâmil mümin olamaz." "Komşusu açken tok yatan bizden değildir." O zaman sosyal hayatı bir teraziye benzetirsek bir kefede kendimiz, diğer kefede de başkaları var demektir ki kendimiz için istediklerimizi başkaları için de istemezsek yani terazinin kefeleri dengede durmaz, kendi tarafımız ağır basarsa, diğer bir ifadeyle egoistsek (bencil, hodbin) gerçek anlamda ne Müslüman olabiliriz ne de insan İlk basamak İnsan olmanın ilk basamağı kendimiz için istediğimizi başkaları için de istemektir. Bu, insan olmanın asgarî şartıdır. Yani insan olarak nasıl hakkımızın yenmesini istemezsek başkasının hakkının ihlâl edilmesine de razı olmayacağız. Mehmet Akif'in tabiriyle "Kendi âsûdeyse, dünya batsa başkaldırmamak" insanlıkla bağdaşmaz. İkinci basamak İnsanlık merdiveninin ikinci basamağı, kadim kültürümüzde "hayırhah" yahut "diğerkâm" tabirleriyle ifade edilen, -sadece kendini değil- başkalarını da düşünme, başkalarının menfaatini kendi menfaatinden üstün tutma anlayışıdır ki bu haliyle bile insan yine gerçek anlamda insan değildir. Diğer bir ifadeyle insanlık, menfaatleri çatıştığında başkalarını tercih etme aşamasındadır. Evet, insanlık fidanı yeşermiş lakin daha meyve vermemiştir. Üçüncü basamak Hz. Mevlânâ "Mesnevî"de mealen şöyle der: "Buğday elde etmek için ekin eken, sonunda saman da elde eder. Fakat saman ekersen buğday elde edemezsin. İnsanların gözbebeği olan insanı ara, insanların gözbebeği olanı insanı, insanların gözbebeğini." Birinci ve ikinci basamaktaki insanları elbette yabana atamayız. En azından bencil (hodbin, hodkâm, egoist) değiller. Ama esas hedefimiz Mevlânâ'nın "insanların gözbebeği" diye nitelendirdiği insan tipini aramak olmalıdır ki onlar kendilerini başkalarına adamış