PT 5 Ekim 1960 tarihinde çıkartılan 91 sayılı Kanunla kuruldu. Ancak bazı platformlarda kuruluş tarihi olarak 30 Eylül olarak da belirtilir.

Siyasetçilerin uzun dönemi bir sonraki seçimlerdir. Bu nedenle aldıkları kararların uzun süreli etkilerini göz önünde bulundurmazlar.

Ayrıca kamu yatırımları oy toplamak konusunda harika bir araçtır.

Bu nedenle her devirde iktidar partisi yöneticileri ve milletvekilleri oy maksimizasyon aracı olarak kabul ettikleri kamu yatırım projelerine müdahale etmek isterler.

Bu durumda da birilerinin "siyasetçilerin oy maksimizasyonu" taleplerine dur diyerek, "sosyal refahın maksimizasyonu" için yatırım projelerini belirlemesi gerekmektedir.

Nasıl mı

Gelin başlayalım.

PLANLI KALKINMA

Cumhuriyetin ilk yıllarında serbest piyasa ekonomisine daha çok önem verilmiştir.

Ancak bu dönemde sanayileşme beklenen seviyelere gelmemiştir. 1930 yılındaki büyük buhranın da etkisiyle Türkiye ekonomisi büyük yara almıştır.

1930'dan sonra devletin ekonomiye daha fazla müdahil olması ihtiyacı duyulmuştur.

1934 yılında Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı yürürlüğe girmiştir. 1938 yılında ise İkinci Sanayileşme Planı kabul edilmiş, ancak 1939 yılında II. Dünya Savaşının başlamasıyla uygulanamamıştır.

AK Parti hükümetlerinin özelleştirdiği dev sanayi tesislerinin büyük çoğunluğu bu dönemde yapılmıştır.

Savaş sonrası dönemde plan ve planlama teşkilatı tartışmaları sürekli devam etmiştir.

Demokrat Parti iktidarlarındaki kamu yatırım politikaları bazı bürokratlar ve akademisyenler arasında tedirginlik yarattı. Bunlar yatırım kararlarındaki siyasi baskıları önleyebilmek ve iktisadi krizlere karşı politika geliştirebilmek için ekonomide planlamanın olmasını dillendiriyorlardı.

1958 yılında Türkiye ödemeler dengesi krizine girdi.

1 Dolar 2.80 liradan 9 liraya çıkarıldı. Uluslararası kuruluşlardan yardım talebinde bulunuldu.

OECD ve benzeri uluslararası kuruluşlar tarafından Türkiye'ye yapılacak yardımlar "plan" şartına bağlanmıştır.

1958 yılında İstikrar Paketi hazırlandı ve planlı ekonomiye geçilmesi öngörüldü.

Uluslararası kuruluşlardan teknik destek istenildi.

Plan çalışmaları için kurulan heyetin başında 1969 yılında Nobel Ekonomi ödülünü alan Hollandalı İktisatçı Jan Tinbergen de vardı. Tinbergen ekonometrinin kurucularındandır ve az gelişmiş ülkelerde ekonomik planlama konusunda çalışmalar yapmıştır.

1960 ihtilalinden sonra kurulan hükümet bu çalışmalara büyük önem vermiştir.

İhtilal hükümetinin Başbakanlık Müsteşarı merhum Alpaslan Türkeş çalışmalara bizzat başkanlık etmiştir.

Bu dönemde yapılan çalışmalar meyvesini verdi ve yukarıda da belirttiğim gibi DPT 1960 Ekim başında kuruldu. "Planlı Kalkınma" anlayışına 1961 Anayasa'sında yer verilerek "planlama" kavramı anayasallaştırıldı.

DPT oluşturulurken özellikle de 1950'lerde kamu yatırımlarına yapılan siyasi müdahalelerin olumsuz etkilerinden ders çıkartılmaya çalışıldı.

Nasıl mı

Devam edelim.

YÜKSEK PLANLAMA KURULU

İlk olarak, 91 sayılı Kanunla, kamu yönetimindeki ağırlığını artırmak amacıyla DPT Başbakana bağlandı.

DPT'nin iki temel organı bulunmaktaydı. Birincisi YPK ikincisi de DPT Müsteşarlığıydı.

İşte kamu yatırımlarına yapılan siyasi müdahalelerinin önüne geçebilmek amacıyla gerekli mekanizma bu süreçte kuruldu.

YPK, ekonomik, sosyal ve kültürel politikaların belirlenmesinde Bakanlar Kuruluna danışmanlık yapmak; hazırlanacak planların Bakanlar Kuruluna sunulmadan önce, belirlenen hedeflere uygunluk ve yeterlilik bakımından incelemelerini yapmakla görevliydi.

Bu kadar önemli görevler verilen YPK'nın üye kompozisyonu 91 sayılı Kanunla belirlendi.

Sekiz üyenin dördü siyasetçiydi. Başbakan ve belirleyeceği üç bakan.

Diğer dördü de DPT müsteşarı ve sonradan müsteşar yardımcılığı statüsüne getirilen üç daire başkanıydı. İktisadi ve sosyal planlama ile koordinasyon daire başkanlıkları. Bu bürokratlar siyasetin kararlarını dengelemek amacıyla YPK üyesi yapıldılar.

Hep söylerim. DPT'deki 27 yıllık çalışma hayatımda sadece iki tane efsane müsteşar görebildim. Birincisi İlhan Kesici beyefendidir. İkincisi de birkaç yıl önce aramızdan ayrılan merhum Necati Özfırat beyefendi.

Değerli gazeteci Fatih Altaylı, İlhan beyle kendi Youtube kanalında bir söyleşi yaptı. İki defa izledim. Sizlerin de izlemesini şiddetle tavsiye ederim. Planlama hakkında çok şey öğreneceksiniz. Ben çok şey öğrendim.

Onaylanmak üzere Bakanlar Kuruluna sunulmadan önce kamu yatırım programlarının son haline YPK'da karar verilirdi.

İlhan beyden öğrendiğime göre DPT tarafı ilgili uzmanları da toplantılara götürürmüş.

Başbakan İsmet İnönü bu toplantılara çok önem verirmiş. Kamu Yatırım programlarının tartışılmasına 20 gün boyunca devam edilirmiş.

Siyasetin "oy motivasyonuyla" gündeme getirdiği taleplere, DPT tarafı çatır çatır itiraz edermiş.

İnönü ise bakanlarına dönüp, "ne yapalım bunları biz istedik" yapacak bir şey yok diye geçiştirirmiş.

İlhan beye göre çeşitli defalar başbakanlık yapan Sekizinci Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in devlet adamlığı anlayışında İnönü'nün izdüşümü bulunurmuş. Her ikisi de meşruiyete ve kurallara önem verirmiş.

Demirel de YPK toplantılarına büyük önem verirmiş. Sadece toplantı sürelerini 15 güne indirmiş. Ama bu toplantıları bir imtihan gibi de görürmüş. Toplantılarda yatırım projelerinin akıbeti hakkında sağlıklı bilgi veremeyen üst düzey yöneticileri anında görevlerinden alırmış.

İnönü'ye benzer biçimde siyasi yatırım talepleri hakkında DPT tarafına söz verirmiş. DPT yöneticileri de gerektiğinde sözü ilgili planlama uzmanlarına aktarırmış.

Değerli okur düşünsenize başbakanın hakemliğinde bakanlar ve planlama uzmanları çatır çatır tartışıyorlar.

Siyasi taleplere DPT tarafından itiraz gelince; Demirel DPT tarafına ve bakanlarına "sizler bu konuyu ayrıntılı biçimde bir daha değerlendirin, önümüzdeki (bir yıl sonra) programda bir daha ele alırız" der ve konuyu taca atarmış.

İlk üç plan döneminde (1963-1977) ortalama büyüme hızı 6. Çünkü bu dönemde planlar gerçekçi biçimde hazırlandı ve uygulandı.

Hem de 1972 askeri muhtırasına, 1973 petrol şoklarına, 1974 Kıbrıs Barış Harekatı'na, sürekli değişen koalisyon hükümetlerine ve terör olaylarına rağmen.