2018 yılının sonbaharından beri hayatımıza son derece kullanışlı bir kavram girdi: "stokçuluk."Yetkililer patates ve soğan fiyatlarının stokçuluk nedeniyle arttığını ileri sürerek depoları bastı. Ele geçirilen soğanların ve patateslerin toptancı hallerine gönderilmesini sağladı.Buna karşılık üreticiler "yaptıklarının 'stokçuluk değil depoculuk' olduğunu" belirttiler. Devamında da isyan edercesine "dönemsel mahsül stoklanmazsa gün gelir ürün bulunmaz, fiyat daha da katlanır" dediler.Gelecek nihayet geldi ve zaman üreticileri haklı çıkardı. Nasıl mıGelin bir bakalım.ENFLASYON VERİLERİGeçtiğimiz Perşembe günü TÜİK enflasyon verilerini açıkladı. Dünyayı kıskandıran Türkiye Ekonomi Programı yönetimi altında yaşadığımız bu günlerde Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) giderek şahlanıyor TÜFE'deki bir yıllık artış oranı 69,97. (Şükür, henüz 70 olmadı.)TÜFE yüzlerce kalem ürünün fiyatlarındaki artışların bir ortalamasıdır. Malum ortalamanın altı da vardır, üstü de vardır. Bu nedenle bazı ürünlerdeki fiyat artışları ortalamanın altında, bazılarınınki de üstünde kalıyor.Bu defa ortalamanın üzerine gıda, ev eşyası ve ulaştırma fiyatları çıktı. Bu yazının öznesi olan gıda enflasyonundaki artış hızı 89,1'dir. Farkındaysanız yazının başlığında gıda enflasyonundaki artışa "fahiş" dedim. Neden miBu oran tek başına bir anlam ifade etmeyebilir. Orana anlam kazandırabilmek için ise "konuda komşuda olan bitene" bir bakmak gerekiyor. Trading Economics isimli internet sitesinde 200'e yakın ülkeye ait 20 milyondan fazla veri yayımlanmaktadır. Bu verilerden birisi de gıda enflasyonuna ilişkindir.https:tradingeconomics.comcountry-listfood-inflationBu verilere göre gıda enflasyonunun yüksekliği açısından Türkiye 171 ülke içerisinde 4'üncü sıradadır. Evet, yanlış duymadınız DÖRDÜNCÜ.Listedeki ilk 3 ülke sırasıyla Lübnan ( 390), Venezuella ( 229) ve Zimbamve'dir ( 104).Düşünsenize, amansız bir savaşın içerisinde bulunan Ukrayna ve Rusya'daki gıda enflasyonu oranları sırasıyla yıllık 14,3 ve 17,99. (Hay Allah, bizdeki fiyatlar bu savaşın da etkisiyle artıyordu değil mi)Değerli okur savaşın ortasındaki ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye'deki gıda enflasyonun oranının yüksekliğini sorgulamak meşru bir haktır. Fiyat artışlarının nedenlerini stokçularda mı aramak gerekir, yoksa başka yerlerde miGelin bir bakalım. DENGE FİYATLARIRekabetçi piyasalarda denge üretimi arz ve talep koşulları tarafından belirlenmektedir. Arz sabitken talep aniden artarsa, kıtlık olur. Veya talep sabitken bir malın arzı düşerse yine kıtlık olur. Her iki durumda da fiyatlar yükselir. Maalesef son yıllarda Türkiye'de böyle bir gelişmeye şahit oluyoruz. Gıda ürünlerine olan talep çok hızlı biçimde arttı. Nereden mi biliyoruzOn birinci Kalkınma Planı (2019-2023) için hazırlanan bir Özel İhtisas Komisyonu (ÖİK) Raporu var. Raporun adı "Tarım ve Gıdada Rekabetçi Üretim." 2018 yılında yayımlanan bu Raporun şu bölümünü birlikte okuyalım: "Türkiye'de son 15 yılda, tarım arazilerinde yaşanan azalmaya rağmen birim alandan elde edilen üretim miktarının yükselmesiyle bitkisel üretim yüzde 15 oranında artmıştır. Ancak aynı dönemde nüfus yüzde 23 oranında artmıştır. Ayrıca bölgesel gelişmeler ve ülke içerisinde misafir etmek durumunda kaldığımız Suriyeli mülteci sayısı nedeniyle talep yönünde önemli bir değişim yaşanmıştır." (s. 50). Yani ülke nüfusu tarımsal üretimden 8 daha hızlı artmış. Üstüne "misafirliği" tartışmalı olan Suriyelilerin yanı sıra son yıllarda ülkeye Afganlar ve Pakistanlılar başta olmak üzere çok sayıda düzensiz göçmen girişi olmuş. (Değerli okur bunların ne iş yaptıklarını gerçekten bilmiyorum. Ancak yemek yediklerinden adım gibi eminim.)Çeşitli kaynaklara göre Türkiye'deki düzensiz göçmen sayısı 3 ile 8 milyon kişi arasında değişiyor. Gelin bunların ortalamasını alalım ve düzensiz göçmenlerin sayısının 5,5 milyon kişi olduğunu kabul edelim. Sonuçta ÖİK Raporundaki belirtilen nüfus artış hızına bir 8 daha ilave edilmesi gerekiyor.Bu durumda toplam nüfus artışının 31 olduğunu buluyoruz. (Değerli okur bir de milyonlarca yabancı turistin tatil için bu topraklara geldiklerine yiyip içtiklerinin düşünün. Ama gelin bunu şimdilik ihmal edelim.)Ne yani nüfus (talep) üretimden (arzdan) iki kat daha hızlı artacak ve iktisadın arz ve talep modeli buna sessiz mi kalacak Talep fazlalığı kıtlığa neden oluyor. Bu durumda da üreticiler ilgili malı en yüksek fiyatı ödeyenlere satmak istiyorlar. Ne diyordu iktisat! Bireyler rasyoneldir ve işletmeler kâr maksimizasyonu motivasyonuyla çalışırlar.YA MALİYETLERDeğerli okur iktisadın basit bir kuralı daha bulunmaktadır. Girdi maliyetleri arttığında arz düşer. Talep fazlalığı nedeniyle de fiyatlar yine artar.Aslında bu basit kuralı bilmek için meslekten iktisatçı olmaya da gerek yok. Artan maliyetler nedeniyle çiftçinin mahsul yetiştiremediğini hafta içerisinde Financial Times gazetesinde yayımlanan bir haberden de öğrendik. Haberde Türkiye'de tarımsal üretimdeki artan girdi maliyetleri ve çifti borçları ele alınmaktadır. Haber için görüşülen çiftçilerden birisi yukarıda bahsettiğim iktisat kuralını mükemmel biçimde açıklamış ve demiş ki "girdiler ucuz olduğunda, ürünlerimizi daha ucuza satabiliriz ve halkımız da bu ucuz fiyatları ödeyebilir. Girdiler pahalılaşınca, üretim düşer ve gıda fiyatları artar." Bir iktisat öğretmeni olarak bu açıklamaya ben tam puan veriyorum.Ancak birileri "bir çiftçi iktisattan ne anlar, bu açıklama dış güçlerin bir oyunu" da diyebilir. O zaman gelin bir de iç güçlerin söylediklerine bakalım.