Konumuz eser siyasetin önemli aparatı mega projeler. Sorular son derece basit ve meşru aslında. Mevcutları yıkıp neden yeni ve kullanılmayan devasa projeler yapıyorsunuzKamu kaynaklarını gıda arzını artırmak adına tarımsal destekleme yerine neden bu projelere ve cömertçe tahsis ediyorsunuz. Ulaştırma YİD'lerinde ve şehir hastanelerinde ne kadar gelir garantisi verdiniz Bu garantilerin hacmini kamuoyuna neden duyurmuyorsunuzMarmara Denizi'nin doğusundaki Osmangazi Köprüsü'nden günde 40.000 araç geçmez iken, Marmara Denizi'nin batısına 45.000 araç geçecek diye neden bir de Çanakkale Köprüsü yaptınız Otoyollarda ve köprülerde gerçekleşen trafik sayısı ne kadardır Bu bilgileri düzenli ve şeffaf biçimde kamuoyuyla neden paylaşmıyorsunuz Bunlara cevap vermek yerine, bu soruları soranlara "yatırımlara düşmanlık ediyorsunuz" diyorlar.Bir de Ulaştırma ve Altyapı Bakanı "araç sayılarına da takılmamak lazım" da demiş.Değerli okur "üstünlerin hukukunda" bu sayılara takılmayabilirsiniz.Ancak "hukukun üstün" olduğu coğrafyalarda bu "araç sayıları" çok anlam ifade ediyor. Hatta araç sayısı tahminindeki sapmalar nedeniyle kişiler ve şirketler yargılanıyorlar. Yargılanıyorlar.Nasıl mıGelin bir bakalım.TALEP TAHMİNİUlaştırma projelerinin hazırlıklarına ihtiyaç analizleriyle başlanır. İhtiyaç analizlerinin başında da talep tahminleri gelir. Projenin ne kadar çok kullanılacağını öngörürseniz, projeyi o ölçüde öne çekersiniz ve o ölçüde de büyütürsünüz.Uygulamaya geçildiğinde proje kullanılmıyorsa talep tahmini yanlıştır ve dolayısıyla proje yanlıştır. İkincisi bu projeye aktardığınız kaynakları diğerlerine aktaramadığınız için daha iyi olabilecek projelerden de vazgeçilmiş olunur. Demiryolundaki yolcu tahminlerinde ortalama yanılma oranı 51'tir ve projelerin 84'ünde yanılma 20'den fazladır. Yol projelerinde yanılma oranı 9 ve projelerin yarsından fazlasında yanılma yüzde 20'nin üzerindedir. Sadece talep değil, maliyet tahminlerinde de önemli hatalar yapılmaktadır. Yanılma oranları demiryolunda 44,7, köprülerde 33,8 ve tünellerde 20,4'tür. Bu istatistikleri akademik bir makalesinde paylaşan Oxford Üniversitesinden Prof. Bent Flyvbjerg maliyet ve talep tahminlerinde zaman içerisinde bir iyileşme olmadığını da söylemektedir.Özellikle de büyük ulaştırma projelerinin hazırlıklarında fayda maliyet analizleri yapılmaktadır. Talep ve maliyet tahminlerindeki bu hatalar bir araya getirildiğinde projelerin faydamaliyet oranları anlamını kaybetmektedir. Flyvbjerg maliyet ve talep tahminlerindeki yanılmaları teknik, psikolojik ve siyasi saiklerle açıklamaktadır.Teknik gerekçelerin başında güvenilmez ve çok eski verilerin ve uygun olmayan modellerin kullanımı gösterilmektedir.Psikolojik açıklamalar "iyimserlik yanlılığını" (optimism bias) öne çıkarmaktadır. Çoğu insan gelecekle ilgili beklentilerinde çok pozitiftir. Ancak hayatın gerçekleri her zaman bu pozitif duruşu desteklemiyor.Siyasi açıklamalar hataların "stratejik yanlış beyandan" (strategic misrepresentation) kaynaklandığını ileri sürmektedir. Burada, projelerin çıktıları tahmin edilirken, tahminciler ve yöneticiler bilinçli ve stratejik olarak faydaları büyütmekte ve maliyetleri de küçültmektedir. Böylece projelerin yapılabilirlik şansını artırmaktadırlar. Stratejik yanlış beyan siyasi ve kurumsal baskılar sonucunda ortaya çıkmaktadır.Değerli okur sonuçta iyimserlik yanılgısı da stratejik yanlış beyan da bir aldatmacıdır. Ancak birinci gruptakiler kendilerini aldatırken, ikinci gruptakiler bile isteye yalan söyleyerek başkalarını aldatmaktadır. Ya da birinci gruptakiler aptal, ikinci gruptakiler ise yalancıdır. HUKUKUN ÜSTÜN OLDUĞU DURUMLARDeğerli okur modern hukuk manipülatif talep tahmini yapanları yargılıyor demiştim ya. Gelin şimdi buna örnekler verelim. Örneğimiz Avustralya'dan ulaştırma kamu özel işbirliği projeleri.Milyar dolarlık Lane Cove Tüneli, Clem Jones Yolu ve Airport Link Yolu projelerinin manipülatif talep tahminlerini yapanlar yargılandılar. Evet YARGILANDILAR.Gelin bunlardan Airport Link projesini biraz açalım. Airport Link, Avustralya'nın kuzey banliyölerinde tünelli, otoyol seviyesinde, paralı bir yoldur. Yol 15 kilometrelik iki tünel, 6,7 km uzunluğunda bir yol ve 25 köprüden oluşmaktadır. Proje 2012 yılında açıldı ve kısa bir süre sonra da battı ve kayyıma devredildi. Ortaya çıkan zarar 2,2 milyar dolardır. Değerli okur başka coğrafyalarda KÖİ projelerinde ballı kaymaklı gelir garantileri verilmiyor. Proje başarılı ise ayakta kalıyor, başarısız ise bu örnekte olduğu gibi batıyor.Projeyi kazanan şirket, ihaleden önce İngiltere merkezli