Ashâbü'l-uhdûd'dan tefekküre açılan kapılar

Ashâbü'l-uhdûd'a dair bilginin vahiy (Büruc suresi) ve Peygamberimiz Aleyhisselam'ın haberi (Tirmizî) olarak gelişini, müfessirler diğer kıssalar için de yaptıkları bir dizi maksada tabi olarak tefsir etmişlerdir.Örneğin Ebû Mansûr el-Mâtürîdî (ö. 333944), Te'vîlât'ında şunları söylemiştir:"Bu haberlerin anlatılmasında, kâfirler indinde Hz. Peygamber'in (a.s.) risâletinin ve nübüvvetinin ortaya konulması ve teyit edilmesi vardır: Belirttiğimiz gibi o bu kabilden bilgi sahibi olan birinin yanına öğrenmek amacıyla gidip gelmemiştir. Allah Teâlâ haberi, tam da kendi kitaplarında olduğu gibi onlara verince kesin anladılar ki Hz. Peygamber (a.s.) bunu ancak Allah Teâlâ'dan öğrenmiştir. Âyette, Hz. Peygamber'in (a.s.) sabra teşvik edilmesi ve işinin hafifletilmesi de vardır. Çünkü Allah Teâlâ bildiriyor ki senin kavmin sana eziyet etmede ve inatla sana karşı direnmede ilk değillerdir. Aksine senden önceki kavimler de aynı şekilde Müslümanlara karşı düşmanlık beslemişler ve onlara işkencede bulunmuşlardır. Bir başka nükte de şudur: Kâfirlerin eziyet ve işkencelerine mâruz kalan müminlerin bu haberlerle bir bakıma teselli bulması söz konusudur." (Trc.: Mehmet Erdoğan, Ensar Neşriyat, İstanbul 2019)Bu vb. tefsirlerdeki bilgiler bizler için -ilim ehline itimat esasında- bağlayıcı oldukları kadar, bu bağlayıcılığın sadece mevcut tefsirlerdeki bilgilerle sınırlı olmadığını, yaşayan müminlerin kendi zamanlarının olaylarını adlandırabilmeleri, yorumlayabilmeleri için asli bir kod, arketip olma vasfına da sahiptir.Nitekim "Şahitlik edenlerle şahitlik edilenlere ant olsun ki" mealindeki kıssa ayetinde belirlenen şahitlik-meşhutluk ilişkisi, inancımız bakımından bizi bağladığı kadar, hem o şahitliğe hem de şahitlik edilene şahitlik etmemiz cihetinden debize yeni tefekkür kapıları açmaktadır.Şöyle ki konuşan haber veren, dinleyen ise ona ve onun verdiği habere şahit olandır.Konuşan Allah ve Peygamberi olduğunda Müslümanın şahitliği, kendi zamanında olmuş, olmakta ve olacak olanlara şahitliği bakımından tefekkür planında bir ilk iz oluşturur.Elbette hiçbir oluşta aynılık söz konusu değildir ancak oluşlar arasında ilk önceki "ilk iz" oluşturduğu için aynı zamanda benzetilen olma vakfını yüklenir.Müslümanlar da zaten bu sebeple Kur'an ve hadislerden öğrendiklerini dünyevi hiçbir olaya, sosyal ya da teknik bilgiye indirgemezler. Kendi hayatlarındaki şahitlikleri ilkine benzetme yoluyla sonrakileri tanımlamayı ve anlamayı sürüdürler.Diğer bir söyleyişle Müslümanlar, ilahî bilgide sabitliği, onun kendi hayatlarındaki karşılıklarında ise sürekliliği gözetirler, yani ayet ya da hadis olarak ilahi hakikatleri asli lafız ve manalarında sabit tutarken, onları kendi zamanlarında yormayı ve yorumlamayı sürekli hâle getirirler.Nitekim Kur'an kıssalarının maksat ve faydalarını on maddede toplayan İbn Aşûr, Tefsire Giriş'inde onuncu madde "Kur'an kıssalarından () teşri ve medeniyet tarihiyle ilgili kazanımlar elde edilir"