Bediüzzaman'ın Hayatı'ndan Tesbitler (219)Haziran 1332 1 Temmuz 1916 tarihinde Bediüzzaman, Erzurum Cephesi'nde Ermeni ve Ruslara karşı kahramanca mücadele ettikten ve Van'da muhâcirleri korumak gayesiyle Vastan'da savaşıp kıymetli talebesi ve kâtibi Molla Habib'i de orada şehid verdikten sonra, İsparit Nâhiyesi ve Hizan'a Ermeni çetelerinin taarruz ettiğini duyar. Hemen talebeleriyle birlikte, kendi doğum yeri olan Hizan'a gelerek Ermeni çetelerine karşı vatanını savunmaya başlar. Maalesef Rus ve Ermenilerin soykırımları devam ederken Bediüzzaman'ın talebeleri ile birlikte cihâdları da devam eder. O muharebeler esnasında Ermeni fedaileri bazı yerlerde çoluk-çocuğu keserler. Buna karşı Ermenilerin çocukları da bazen öldürülür. Bediüzzaman'ın bulunduğu nâhiyeye binlerle Ermeni çocuğu toplattırılır. Molla Said askerlere: "Bunlara ilişmeyiniz!" diye emreder. Daha sonra bu Ermeni çoluk-çocuğu serbest bıraktırır. Bu hareket, Ermeniler için büyük bir ibret dersi olup Müslümanların ahlâkına hayran kalırlar ve sonunda: "Madem Molla Said bizim çoluk-çocuğumuzu kesmedi, bize teslim etti. Biz de bundan sonra Müslümanların çocuklarını kesmeyeceğiz" diye ahdederler. Bu suretle o havâlideki binler masumların felaketten kurtulmaları temin edilmiş olur.1 Ermenilerin zulümleri Osmanlı Arşivi belgelerine göre, Hizan Kazası'nın Horos karyesi, Uçum nâhiyesine bağlı Nurs ve Avnik, End, Mezra'a-i End yaylası, Hirit Karyesi, Kulpik (Gülpik) Karyesi, Hakif nâhiyesine bağlı Korsuh ve Sükur Karyeleri ve Hizan'ın merkezi Karasu'da Ermeni ve Rusların yaptıkları dehşetli zulümler, mezâlimden kurtulabilenlerin ifadelerinden anlaşılmaktadır ve bu ifadeler arşivlerde saklıdır. Cemhanı ve Gayda tekkeleri, içlerinde ne kadar aceze-i nisvan ve çoluk çocuk ve ihtiyarlar var ise cümlesi yakılmış, Karasu Hükümet Konağı yakılmış, Kürd mezâliminden şikâyet eden Ermeniler, emsalleriyle kıyaslanmayacak vahşette bulunmuşlar, girdikleri köylerde emval ve eşya namına bir şey koymamışlar, öldürdükleri insan şeklinden çıkarılmış idi.2 Ermenilerin teklifleri Ayrıca Osmanlı Arşiv Belgeleri'nden kesin bir şekilde şu hakikatler ortaya