Cengiz Şişman, kitabının muharref tercümesine nasıl râzı olabildi Cengiz Şişman'ın kitabıyle alâkalı son bir tesbîtimiz de, kitabın tercümesindeki tahrîfât, daha doğrusu, tahrîfen tercüme edilmiş bir pasajdır. Kitabın tercümesinde başka tahrîfât var mı, bilmiyoruz; zîrâ tercümenin tamâmını aslıyle mukâyese etmiş değiliz. Mâmâfih, aşağıda bahis mevzûu edeceğimiz pasajda, okkalı bir tahrîf olduğu muhakkaktır... Şişman, kitabının "The Experience of Modernity: The Emergence of Orthodox, Reformist and Liberal Dönmes (Modernite Tecrübesi: Ortodoks, Reformcu ve Liberal Dönmelerin Zuhûru)" başlıklı 7. Faslının (pp. 214-261) son Alt-Faslında ("Farewell in the Salonician 'Golden Age': Selânik'in 'Altın Çağ'ına Elvedâ", pp. 254-261), 1912 Balkan Harbini müteâkib, Sabataîlerin kısm-ı âzamının Selânik'i terketmiye başladıklarını ve bu vetîrenin (24 Temmuz 1923'te imzâlanan Lozan Muâhedesi hükümlerine tevfîkan tatbîk edilen) 1924 Nüfûs Mübâdelesiyle tamâmlandığını anlatıyor. Şişman'ın tesbîtine nazaran, Sabataîler, zâten, 19. asır boyunca, Osmanlı'nın birçok şehrine yayılmışlardı. Lâkin, Balkan Harbinden sonra, İstanbul ve sâir büyük şehirlere "kitlevî bir Sabataî hicreti"yle karşılaşıldı. Şişman, bu tesbîtini, İstanbul'a hicret eden birçok nüfûzlu Sabataî âileyi zikrederek misâllendiriyor. Kitabının İngilizce aslında (ss. 259-260) bu paragraf, aynen aşağıdaki gibidir: "Since the Dönmes were considered by both sides to be Muslim, they, too, were subject to the population exchange. The Dönme existence and migration to different cities in Turkey, the Balkans, and Europe for business and education purposes had already begun in the nineteenth century. For example, as early as 1830s, an English traveler had identified 'Hasan Adjik, one of the ministry at Constantinople, and his brother, who is Gumrukji, or collector of the customs at Saloniki'. (176) Ottoman documents indicated that the several Avdetis were stocking merchants in Istanbul in the 1834. (177) They established themeselves in this business so thoroughly that one of them (Selanikli Motoş Efendizade) Ali Ağa (d. 1877), served as the kethüda (chamberlain) of the Stocking Merchants (Figure 7.6). (178) Dr. Nazım and several other Dönmes went to school in Istanbul in the 1890s. Ahmet Emin (Yalman)'s family moved to Istanbul at the turn of the century. Several Dönmes were known to be living in Edirne in the early 1900s. (179) In fact, some of them were descendants of those who had never left Izmir, Istanbul, or Edirne for Salonica. Nevertheless, 1912 was a turning point for the mass migration of Dönmes to major cities in Turkey. For example, Şemsi Efendi and his family; Kapancı Tevfik Ehat and his family; and Sabiha Sertel's father, Nazmi Bey, and the brothers Celal and Mecdi Dervish all left the city in 1912. As Sertel relates, her family found good jobs and settled in nice houses in Istanbul. (180) The families of Mustafa Kemal and Ahmet Emin (Yalman) followed them. Faik Nüzhet (Terem) left the city after World War I." Bu metnin, (Fransızcaya yapılmış makineli tercümesinin yardımıyle) tarafımızdan Türkceye tercümesi, aşağıdadır (19.7.2022): "(Lozan Muâhedesinin) her iki tarafınca Müslüman addedilen Dönmeler de nüfûs mübâdelesine tâbi tutuldular. Ticâret ve tahsîl maksadıyle, Türkiye, Balkanlar ve Avrupa'nın muhtelif şehirlerine bir Dönme hicreti, daha 19. asırda başlamış bulunuyordu. Meselâ, 1830'lu senelerde, bir İngiliz seyyâhı, 'İstanbul'da Nezârete mensûb bir Hasan Acik ile onun Selânik'de gümrükci veyâ gümrük tahsîldârı olan bir kardeşini' teşhîs etmişti. (176) Bâzı Osmanlı vesîkaları, 1834'te, İstanbul'da, çorab tüccârı birçok Avdetînin mevcûdiyetine işâret eder. (177) Bu ticârette öylesine bir ağırlık kazanmışlardı ki içlerinden birisi olan (Selânikli Motoş Efendizâde) Ali Ağa (vefâtı, 1877), çorab tüccârlarının kethüdâlığını yapmıştı. (Resim 7.6) (178) 260. sayfada bu Sabataî tüccârın mezarının resmi mündericdir. İttihâdcı lideri Dr. Nâzım ve daha başka birçok Dönme, 1890'lı senelerde, İstanbul'da tahsîl yapmışlardır. Ahmed Emin Yalman'ın âilesi, 20. asrın başında İstanbul'a hicret etmiştir. 1900'lü senelerin başlarında, birçok Dönme, Edirne'de yaşamaktaydı. (179) Vâkıa, bunlardan bâzıları, İzmir, İstanbul veyâ Edirne'yi hiç terketmemiş, Selânik'e gitmemiş kimselerin ahfâdıydı. Mâmâfih, 1912 senesi, Dönmelerin Türkiye'nin büyük şehirlerine kitlevî hicreti bakımından bir dönüm noktası olmuştur. Meselâ Mustafa Kemâl'in muallimi Şemsî Efendi ve âilesi, Kapancı Tevfîk Ehat ve âilesi, Sabiha Sertel'in babası Nazmi Bey ile kardeşleri Celâl Avukat Celâl Derviş Deriş ve Mecdi Derviş Resimli Ay Matbaası T. Ltd. Ş. Müdürü Mecdi Derviş Eren hep Şehri 1912'de terketmişlerdir. Sabiha Zekeriya Sertel'in anlattığına göre, âilesi, İstanbul'da güzel işler bulmuş, güzel evlere yerleşmiştir. (180) Mustafa Kemâl ile Ahmed Emin (Yalman)'ın âileleri onları tâkîb ettiler. Faik Nüzhet (Terem), Şehri, Birinci Cihân Harbinden sonra terketti." Görüldüğü gibi, Şişman, bu paragrafın sonunda, Mustafa Kemâl'in âilesini de, Sabataî âileleri arasında zikretmiştir. Hâlbuki kitabın, Ahmet Demirhan tarafından yapılmış ve Doğan Kitap tarafından neşredilmiş tercümesinde, son beş cümleyi ihtivâ eden kısım,