- 3. Fasıl: SELÂNİKLİ MUSTAFA KEMÂL, AYASOFYA CÂMİİ'Nİ NASIL BİZANS MÜZESİ'NE TAHVÎL ETTİ Bu başlık altında, üzerinde durmamız lâzım gelen başlıca mes'eleler şunlardır: - Ayasofya Câmii'ni Bizans Müzesi'ne tahvîl fikir ve mes'ûliyeti Mustafa Kemâl'e mi, yoksa başka bir resmî şahsıyete veyâ müesseseye mi âiddir - Ayasofya Câmii'ni Bizans Müzesi'ne tahvîl siyâseti nasıl başladı, nasıl seyretti, ne zamân hedefine ulaştı, bu siyâseti alenen kimler destekledi, aleyhde bulunanlar oldu mu, olabildi mi, Müslümanlardan muhâlif bir ses yükselebildi mi Bilhassa ilk suâle cevâb vermek için, Uluğ İğdemir'in bir kitabından iktibâs ettiğimiz büyük vesîka kıymetini hâiz- bir resimden ve İğdemir'in bir makâlesinden yola çıkacak, bu mes'ele hakkında, evvelki neşriyâtımızı hatırlatacak, müteâkiben Whittemore üzerinde duracak ve muhtelif mes'eleri ele alarak, dâimâ mevsûk mâlûmât vererek mevzûu genişletecek, adım adım Ayasofya Câmii'nin nasıl müzeleştirildiğini tâkîb edecek, netîce îtibâriyle, "Resmî Târih"i bir kerre daha nakzeden târihî hakîkatleri gün ışığına çıkarmış olacağız... Ayasofya Câmii'nin "Mutlak Şef" tarafından "Bizans Müzesi" yapıldığı inkâr olunabilir mi (İğdemir 1973: Lev. VII) "Mutlak Şef"in, Ayasofya Câmii'ndeki Bizans mozaiklerini gün ışığına çıkarıp restore eden Amerikalı Thomas Whittemore ile sohbet ederken görüldüğü resmin çekildiği târih, 8 Temmuz 1932'dir. ("Şef"in, Birinci Tarih Kongresi münâsebetiyle verdiği çay ziyâfetinin târihi...) Ayasofya Câmii'nin "Mutlak Şef"in irâdesiyle "Bizans Müzesi"ne tahvîl edildiğinin birçok delîlinden biri de, İğdemir'in Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Tarih Kurumu kitabından (Ankara: T. Tarih Kurumu Yl., 1973) iktibâs ettiğimiz bu resimdir. Elbette onu başka verilerle bir arada mütâlaa etmek şartıyle... Bu cümleden olarak, meselâ, bahis mevzûu resmi iftihârla neşreden İğdemir, 27 Kasım 1965 târihli Ulus gazetesinde neşredilen "Ayasofya Müzesi" başlıklı makâlesinde, kat'î bir ifâdeyle, Ayasofya Câmii'ni "Bizans Müzesi"ne tahvîl edenin Mustafa Kemâl olduğunu, binâenaleyh, (İlâhî bir emre îtirâz edilemiyeceği gibi) onun bu tasarrufuna da muhâlefet edilemiyeceğini, bu hükmünün kat'iyen değiştirilemiyeceğini beyân eder: "Ayasofya, 1935 de, Atatürk'ün emriyle müze haline getirilmiştir. ... Ayasofya Müzesinin ortadan kaldırılmasını düşünmek, Atatürk'ün anısına ihanet olduğu kadar onun evrensel düşüncelerini hiçe saymak olur. Türk aydınları böyle bir işi yapamazlar." (Uluğ İğdemir, Yılların İçinden, Ankara: T. Tarih Kurumu Yl., 1976, s. 88) M. Uluğ İğdemir İğdemir gibi birinin bu husûstaki şahâdetinin elbette büyük kıymeti vardır; zîrâ o, (Adana'da kendi neşri olan Türk Sözü gazetesinin 26 Birinci Teşrîn 1935 târihli nüsahasında "Atatürk Sevgisi" başlığı altında kaleme aldığı başmakâlesinde,