(Âzâde Akar 1971: Resim 19) Rahmetli I. Mahmûd Han'ın, 1739-1740'ta, Ayasofya'nın cenûbî garb cihetine müteveccih iki payandası arasında müstakil bir binâ olarak inşâ ettirdiği, masrafları için geniş arâzîler ve Cağaloğlu Hamamı'nı vakfettiği, ayrıca büyük mikdârda kitab bağışında bulunduğu, böylece dört bin el yazması kitabla hizmete başlıyan, Müslümanlaşmış Ayasofya'nın mümtâz bir uzvu olan Ayasofya Kütübhânesi'nin Câmi hâricinde kalan kubbeli Hazîne-i Kütüb Odası'nın dışarıdan görünüşü... Kubbenin tepesinde, zirvesi muhteşem bir hatla sonlanan bir alem bulunuyor... I. Mahmûd Han'ın yâdigârı olan Ayasofya Kütübhânesi, Câmi'in garb cephesinde, cenûbî garb cihetinde, iki payanda arasına inşâ edilmiş, medhal kısmı Câmi'in harîminde, büyük kısmı Câmi'in hâricinde, birbirine "doksan derece zâviyeli" bir dehlîzle bağlanmış iki büyük odadan (Okuma Odası ve Hazîne-i Kütüb Odası) müteşekkil, kubbeli, müstakil bir binâdır. Kütübhânenin medhali ve Okuma Odası, duvar yerine, geniş örgülü dantel perde misâli tunc şebekelerle Câmi harîminden ayrılmış, "giriş ve okuma odası, beş kemerin oturduğu sütûnlarla ayrı bir bölüm hâlinde inşâ edilmiştir". (Eyice 1991: IV213-214) "(Okuma Odası'nda) karşı duvarda ... düz yeşil çiniler arasına oturtulmuş, mermerden iç içe oyma olarak yapılmış padişahın nefis tuğrası (bulunur). Bu parça beş değişik renkli mermer kullanılarak fevkalâde san'atkârane yapılmıştır. Bundan başka kapı yönünde çift kanatlı bağa ve sedef kakmalı dolap kapakları devrinin güzel örneklerindendir." (Akar 1971: 285) (https:www.kulturportali.gov.trturkiyeistanbulgezilecekyerayasofya-muzesi) (29.8.2022) (Tevhîd akîdesinin ve Müteâl Ulûhiyet Telâkkîsinin bir tezâhürü olarak hepsi mücerrede yönelmiş) birbirinden güzel şebekeleri, çinileri, rahleleri, hatları, halısı, tavan süslemeleriyle insanda en yüksek bediî hisler uyandıran Okuma Odası'nın (ki burada 2011-2015'te restore edildikden sonraki hâli görülüyor) "karşı duvarında", I. Mahmûd Han'ın yeşil çerçeve içinde, "mermerden iç içe oyma olarak yapılmış" zarîf tuğrası... Rahmetli I. Mahmûd Han'ın mezkûr tuğrası hakkında, (biraz aşağıda kitabından tekrâr bahsedeceğimiz) Muhtar Yahya Dağlı'nın tesbîti de pek kıymetlidir: "Okuma odasında, kapıdan içeri girince, cepheye gelen duvarın tam orta yerinde I inci Sultan Mahmudun; somaki mermer üzerine çok sanatkârane işlenmiş ve taşın içine nasıl yerleştirildiği anlaşılamıyacak derecede üstadâne konulmuş bir Tuğra mevcuttur. Gerek mermer taşındaki işlemeler ve gerek altun sarısı renginde olan Tuğra; binanın rutubetli olmasına ve aradan iki asra yakın bir zaman geçmesine rağmen aslındaki nefaset ve zarafetini kaybetmemiştir." (Dağlı 1948: 58) İki oda arasında irtibâtı sağlıyan ve duvarları değişik devirlere âid muhteşem çinilerle kaplı olan dehlîz, "kemerinde Besmele bulunan demir bir kapı vâsıtasıyle kitabların korunduğu hazîne bölümüne açılır".