Ayasofya Minârelerinin bânîleri olarak burada zikrettiğimiz hükümdârlardan II. Selîm Han (1566-1574), binâyı Mîmâr Sinan'a tahkîm ettirmesiyle ve iki minârenin bânîsi III. Murâd Han (1574-1595), Bergama menşêli som mermerden oyulmuş iki büyük su küpünü Câmie vakfetmesiyle de hayır-duâyle yâdedilen hükümdârlardandır. Ancak ecdâdın büyük ihtimâmıyle günümüze intikâl edebilen Ayasofya, hemen her devirde tâmirât görmüş, bunların en şümûllüsü, 1847 ilâ 1849 senelerinde, rahmetli Abdülmecîd Han'ın emriyle tahakkuk etmiştir: "Başlangıçta basit bir tamir düşünülmüşken, sonra işlerin büyütülmesi uygun görülerek, çalışmaların idaresi İtalyan İsviçre'sinden Gaspare Trajano Fossati (1809-1883)'ye havale edilmiştir." (Eyice 2012: 4) Ayasofya'nın bütünüyle elden geçirilip tahkîm edilmesine ve yeni eserlerle zenginleştirilmesine imkân veren bu büyük faâliyet, Şeyhülislâm Mekkîzâde Mustafa Âsım Efendi'nin vasıyeti üzerine ve onun Devlete intikâl eden büyük serveti kullanılarak îfâ edilmiştir. (Eyice 1991: IV208) 1837'den beri İstanbul'da bulunan Fossati, kardeşi Giuseppe ve birçok vatandaşıyle berâber işe koyulmuş, "ortalama 800 işçi çalıştırmak sûretiyle" binâdaki çatlakları, tehlikeli mahalleri tâmir etmiş, "iç ve dış süslemeleri de bütünüyle elden geçirmiştir". (Eyice 2012: 4) Abdülmecîd Han ve Şeyhülislâm Mekkîzâde Mustafa Âsım Efendi'nin himmetiyle, Mîmâr Fossati'ye, tâmirât çalışmalarına ilâveten, başka çalışmalar da yaptırılmış, Ayasofya, ilk inşâsı Fatih devrine çıkan ve iki katlı olarak tekrâr binâ edilen Medrese, cenûb tarafındaki kubbeli Muvakkithâne, (eski Hünkâr Mahfili yerine) "bugün görülen Neo-Bizans üslûbundaki ve sütûnlara alınan loca biçimindeki (Hünkâr) Mahfil(i)", "dış giriş ile Mahfil arasında, bir 19. yüzyıl sarayı görünümündeki Kasr-ı Hümâyûn" gibi birçok eserle zenginleştirilmiştir... Bu meyânda, "duvarlardaki mozaik resimler temizlenerek meydana çıkarılmış, (Prusyalı mimar W. Salzenberg tarafından desenleri çizildikden sonra) tekrar kapatılmış, Salzenberg, 1854'te bunları büyük bir albüm halinde bastırmıştır". (Eyice 2012: 4, 6) Bu vesîleyle, "Teknecizâde'nin yazdığı kare çerçeveli yazı levhaları indirilerek yerlerine Kazasker Mustafa İzzet Efendi'nin yazdığı dev ölçüdeki yuvarlak levhalar asılmıştır." "Çalışmalar bittiğinde H. 1265 yılı Ramazan'ının ilk cuması (13 Temmuz 1849) çok büyük bir törenle açılış yapılmış, bu vesîle ile yine Fossati'nin çizdiği bir taslağa göre bir hâtıra madalyası da bastırılmıştır." (Eyice 2012: 5) 19. asrın başlarında, Ayasofya Câmii harîminin, kadınlara tahsîs edilmiş üst kısımdan görünüşü... Duvarlarda Teknecizâde İbrâhim Efendi'nin murabba' çerçeveli hat levhaları dikkati çekiyor... (Çelebi 2021: 229; resmin ilk kaynağı: Stratford Canning, Victoria Albert, 1809) Buraya kadar Fâtih Mehmed, II. Bâyezid, II. Selîm, III. Murâd, Abdülmecîd Hanların Ayasofya'ya