Whittemore'un Ayasofya Müzesi'ndeki Bizans mozaiklerini ortaya çıkarıp restore etme iştiyâkı, sâdece san'at aşkından değil, belki ondan daha fazla Hıristiyanlık gayretinden kaynaklanıyordu. Nitekim, Kemalist Hükûmetten Ayasofya'daki (Hıristiyanî mâhiyette olan) Bizans mozaikleri üzerinde çalışma iznini aldıktan sonra, "yazları Ayasofya'da çalışıyor, kışları ise Amerika'ya dönüyor, memleketi olan Boston'un zenginlerinden, çalışmalarının Hıristiyanlığa olan hizmetini vurgulıyarak yardım topluyordu"... (Mezkûr "arthistorians.info" sitesindeki Dictionary of Art Historians'ın Whittemore maddesinden naklen) Zâten, mücerred san'at endîşesi taşıyan bir şahsıyet olsaydı, herbiri bir şâheser olan hat levhaları ve o muhteşem süslemeler ve sâir islâmî eserler yerine, putperestâne ve pek basît Bizans mozaiklerinin ön plana çıkması, asırlarca Müslümanların tâdîlleriyle tamâmen islâmî bir hüviyete bürünmüş ve ancak onların gayretleri, tâmîrleri, bakımları sâyesinde ayakta kalabilmiş Mâbedin tekrâr Bizans hüviyeti kazanması için uğraşmazdı... The Mosaics of Hagia Sophia at Istanbul Fourth Preliminary Report of Work done in 1934-1938; The Deesis Panel of the South Gallery kitabının (Oxford: University Press, for the Byzantine Institute, 1952) müellifi Whittemore'un çalışmaları, Ayasofya'yle de mahdûd kalmadı: 1948'de, Kariye ("Chora") ve Fethiye (Theotokos Pammakaristos) Câmilerinin Hıristiyanî hüviyetleriyle restorasyonunda da, Harvard Üniversitesi'ne bağlı Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies isimli araştırma merkezi ile Whittemore'un Amerikan Bizans Enstitüsü müşterek çalıştılar... ("arthistorians.info" sitesinden naklen) Mustafa Kemâl'in Ayasofya için Bizans Müzesi karârının menşêi Mustafa Kemâl'in, Ayasofya Câmii'ni ne zaman Bizans Müzesi'ne çevirmiye karâr verdiği de bir merâk mevzûudur. Tahmînimzce, bu târih, en az 1929'a kadar geriye gitmektedir. Tahmînimizin mesnedi, o senenin 7 Eylûl günü, "Mûtâd Zevât"tan üç kişi ile, Ayasofya'yı gezip tedkîkde bulunmasıdır. Yunus Nadi'nin gazetesinin haberine nazaran: "Reisicumhur Hazretleri, dün refakatlerinde Kılıç Ali, Recep Zühdü ve Salih Beyler bulunduğu halde otomobille İstanbul cihetinde bir tenezzüh yapmışlardır. "Gazi Hazretleri saat 11 buçuğa doğru Ayasofya