"İki saate yakın bir intizardan sonra Yedinci Ordu Kumandanı misafirini gecelikle karşıladı. Bu ince teferruat, tarih için lüzumlu malzeme olduğundan buraya kaydettim. Bana öyle geliyor ki büyük vatan çocuğu Mersinli Cemal Paşa, vazifesini bitirmiş bir insanın kalb huzuruyla, hiçbir şey konuşmadan ve hiçbir şey sormadan Şeria nehrini geçerek Bordan ovalarından, Ferin vadilerinden, Yuşa' ve Hud tepelerinden geçerek karargâhının, arkadaşlarının muhitine kendini dar attı." (Cevat Rifat Atilhan, "Görünmeyen İnkılâp", Büyük Doğu, 1.12.1950, sayı 37, Tef. No 12, s. 10) Von Sanders, Mustafa Kemâl'i, serkeşlik ve Hezîmetin baş mes'ûlü olmakla ithâm ediyor 4. Ordu, şimâle doğru ric'at esnâsında, Rayak'a varıyor. Mersinli Cemal Paşa, burada, Von Sanders'le görüşüyor. Alman Kumandanı, esefle, hezîmetin baş mes'ûlünün askerlik rûhuna aykırı olarak başına buyruk hareket eden- Mustafa Kemâl olduğunu söylüyor: "Ordular Grupu Kumandanı Liman Fon Sanders Paşa, dördüncü ordu kumandanına mülâki oldu. Alman Generali ateş püskürüyordu. Yanında yaverleri ve erkânıharbiye reisile karargâhı vardı. Bir kumandan için tasavvur edilemez çapta hiddetli, müteessir ve meyus görünüyor ve bağırıyordu: '- Bu hali görüyorsunuz Paşa!.. Askerlik tarihinde bunun eşi azdır. Yedinci Ordu Kumandanına söz dinletmeğe imkân yok. Kendi bildiğini ve düşündüğünü yapıyor. Bütün bu felâketler hep bu itaatsizlikten doğdu. Vatan, sizin vatınınız!.. Asker Türk askeri!.. İnsan memleketinin bu kadar kötü bir gününde nasıl olur da böyle hareket eder Anlayamıyorum bunu, anlayamıyorum! "Mersinli Cemal Paşa kendisine şöyle dedi: '- Ekselâns, ordulara sahip olmanız lâzımdı! "Aldığı cevap şudur: '- Nasıl, hangi vasıta ile.. Vatan sizin, şeref sizin... Yazık, yazık!.. "Ondan sonra bir daha ordular grupu kumandanını göremedik." (Cevat Rifat Atilhan, "Görünmeyen İnkılâp", Büyük Doğu, 29.12.1950, sayı 41, Tef. No 16, s. 10) Mustafa Kemâl'in kendi başına Allenby ile temâsta olduğuna dâir bir vesîka 19 Eylûl 1918'deki İngiliz-Siyonist taarruzunun hemen evvelindeki bir gün, 8. Kolordudan 4. Ordu Karârgâhına gönderilen ("meşhur Trablusgarp Vali ve kumandanı merhum Recep Paşa'nın oğlu") Ekrem Bey tarafından Mersinli Cemal Paşa'ya iletilen mahrem istihbârâtı, o da, Yüzbaşı Cevat Rifat Bey'e çektirdiği şifreli bir telgrafla, Başkumandan Vekîli Enver Paşa'ya bildiriyor: "Mersinli Cemal Paşa, elime bir yazı vererek dedi ki: '- Bunu bizzat şifre et. Elinle ve makine başında Enver Paşa'ya çek ve cevabını hemen beklediğimizi yaverlerine söyle. Bütün diğer telgraflar beklesin, yalnız bunun ile meşgul ol! "Şifre etiğim telgraf şuydu: 'İstanbul'da Harbiye Nazırı Enver Paşa Hazretlerinin şahsına mahsus gayet mühim ve çok aceledir. 'Emir Faysal'ın mektup ve tekliflerine verilecek cevap hakkında her an ve her dakika emr-i devletlerine heyecan ve ehemmiyetle intizarındayım intizârdayım. 'Şimdi cepheden aldığım mevsuk malumata nazaran bir kumandanımızla General Allenbi arasında bazı muhaberat cereyan etmekte olduğu anlaşılmaktadır. Yıldırım Ordular Grupu Kumandanlığı Erkânıharbiye Raisi Kâzım Paşayla mezkûr kumandanlık Levazım Reisi Miralay Merzifonlu Ömer Lûtfi Beye de bu kumandan tarafından İngilizlerle anlaşılarak bir terk-i muhasama teklifinde bulunulduğu anlaşılmaktadır. Bu teklifi şiddetle reddetmiş olmasına rağmen Kâzım Paşa hakkında şahsî bir fikrim yoktur. Ömer Lûtfi Bey ise, son derece temiz bir asker ve fedakâr bir vatan evlâdıdır. O da, bu fikri işitmek bile istemediğini beyan etmiştir. 'Emir Faysalın tekliflerine kat'î bir cevap veremediğimiz şu dakikada Suriye ve Garbî Arabistanda bir Hidiviyet tesisile Kavalalı Mehmed Ali Paşa'ya imtisal etmenin vatana getireceği azim felâketleri düşünerek işi acilen vaz'ıyet buyurmalarını ve bu hususta taraf-ı âciziye icap eden emirlerin hemen verilmesini ehemmiyetle arz ve istirham ederim.' "Bu şifre, Harbiye Nazırı bizzat makine başına çağırılarak kendisine verildi. "Ve aynı günün akşamına doğru, Ordu Kumandanı Mersinli Cemal Paşa, eşraf ve muteberan ile görüşmek ve ric'at hatları gerisinde bazı emniyet tertibatı almak üzere Salt Amman üzerinden Şama hareket etti." (Cevat Rifat Atilhan, "Görünmeyen İnkılâp", Büyük Doğu, 17.11.1950, sayı 35, Tef. No 11, s. 10) Mustafa Kemâl'in 7. Orduyu ânsızın ve habersizce Cepheden geri çekmesi üzerine bozgun başlıyor Şimdi en canalıcı bahse geldik: Mersinli Cemal Paşa'nın Yâveri Yüzbaşı Cevat Rifat Bey'in müşâhedelerine nazaran, Mustafa Kemâl, Yıldırım Orduları Grup Kumandanına ve 8. Ordu ile 4. Ordu Kumandanlarına haber vermeksizin, kendi başına, ânîden, kumanda ettiği orduyu cepheden çekince,