YENİ DİNİN MABEDİ: HALKEVLERİ

Devletin resmî ideolojisini halka ulaştırmak için 1932'de CHP'ye bağlı olarak Halkevleri kuruldu. Eskiden, mabed ve tekke ne ise, şimdi Halkevi oydu. Bir başka deyişle ''yeni dinin mabedi''ydi. 1912'de kurulan Türk Ocakları'nın yeni rejime hizmet edebileceği hususundaki şüphelerin artması, bu müessesenin sonunu getirdi. 1931'de Gazi'nin direktifiyle Türk Ocağı kapatıldı. Malları, CHP'ye devredildi. Yeni trend: Faşizm Avrupa'da yükselen faşizm, Halkevleri'ne ilham kaynağı olmuştur. Halkevi talimatnamesinde Rusya, Almanya, İtalya, Çekoslovakya, Romanya ve Macaristan'daki benzer faşist müesseselere açıkça ve hayranlıkla atıf yapılmıştır. CHP'nin 6 okundan üçü (laiklik, milliyetçilik, cumhuriyetçilik) Fransız; diğer üçü de (halkçılık, devletçilik, inkılapçılık) Rus ihtilalinden mülhemdir. Halkçılık, (Rusya'daki ismiyle Narodnik), inkılap tarihi derslerinde okutulduğundan çok farklıdır. Bütün sivil cemiyet teşkilatlarını tek elde, tek partinin elinde toplayarak, halkı partiye entegre edip kullanmak demektir. Böylece, Türk Kadınlar Birliği'nden Türk Masonlar Cemiyetine kadar, memleketteki bütün cemiyetler kapatılmıştır. Bu cümleden olarak, halkı terbiye, inkılapları yerleştirme ve azınlıkların asimilasyonu maksadına hizmet etmek üzere 1932'de CHP'ye bağlı olarak Halkevleri kuruldu. Eski cemiyette mabed ve tekke ne ise, yeni cemiyette de Halkevi oydu. Bir başka deyişle ''yeni dinin mabedi'' idi. 1920 ve 30'larda Rusya'ya giden, Muhiddin Birgen, Falih Rıfkı Atay gibi Kemalist kadro, karnı yarı aç işçi köylü Rusların, rejimin kurduğu Halkevi'nde konser, opera ve tiyatro seyretmesine hayran olmuşlar; Halkevi fikrinin, hatta isminin bile Ruslardan ilham alındığını ifşa etmişlerdir. Resmî ideoloji Kurucular arasında Şevket Süreyya Aydemir, Recep Peker, Münir Hayri Egeli (Gazi'nin vecizelerinin yazarı), Sadi Irmak, Behçet Kemal Çağlar vardır. İdare, CHP kültür ve gençlik kolları idare azası Reşit Galip'e verildi. 1931'de kapatılan Türk Ocağı'nın el konulan malları buna verildi. Pek çok yerde kapatılan camiler, medreseler, Halkevleri'ne tahsis edildi. 19 Şubat Halkevi Bayramı ilan edildi. Şube açılışlarında festivaller yapıldı. Bugün Ankara'da Resim Heykel Müzesi olan eski Türk Ocağı, artık Halkevleri'nin merkezi idi. Hemen her şehir ve kasabada birer ''halkevi''; küçük yerlerde de ''halkodası''; ayrıca 1942'de de Londra'da bir şube açıldı. Masraflar, CHP'ye aitti; ama devlet bütçesinden de hatırı sayılır yardım alırdı. Zaten o zaman devlet demek, parti demekti. 1932-1951 arasında 478 halkevi, 4322 halkodası açıldı. 1936'da 55 bin azası vardı. Ancak sadece CHP'liler idareci olabiliyordu... Dil, tarih, edebiyat, güzel sanatlar, temsil, spor, içtimaî yardım, halk dershaneleri ve kurslar, kütüphane ve neşriyat, köycüler, müze ve sergi olmak üzere 9 şubeye ayrılıyordu. Neşriyat yaptı. Kütüphaneler kurdu. Kurslar açtı. Konferanslar verdirdi. Piyesler sahneledi. Folklor ekipleri kurdu. İdeolojik sınırların elverdiği kadar, atasözleri derlemesi gibi halk kültürü araştırmaları yaptırdı. Edebiyat müsabakaları tertipledi. Spor salonları açtı. Ülkü mecmuası başta olmak üzere 40'tan fazla neşriyatı vardı. Bunlar o zamana kadar görülmeyen şeyler değildi. Şu kadar ki, din ve ananelerin belli belirsiz kontrolünün yerini, aktif bir resmî ideoloji sansürü almıştı. Kitaplarda Kemalist ideolojinin dışında kalan, din, yabancı fikirler, hurafe, bıkkınlık, cinayet, intihar, aşk, ihtiras, gençliği sağlığa zararlı alışkanlıklara özendiren hususlar olmayacaktı. Dağ Türkleri Hemen her halkevinde icabında halkın da dinleyebileceği birer radyo bulunurdu. Kütüphanelere, ancak rejimin ideolojisine uygun kitaplar konurdu. Piyesler, millî hisler ve inkılaplar istikametinde seçilir; ama oynayacak kadın bulunamadığı için,