Bağdat'ta İmam Ebu Hanife Mescidi

İmam Ebu Hanife hazretlerinin cenazesinde elli bin kişi bulundu. Hayzuran'a defnini vasiyet ettiği öğrenilince, halife gözyaşlarını tutamamış, öldükten sonra bile bize nasihat ediyor demiştir.

VIII. asırda Irak'ta yaşamış bir zât, tarihte hiçbir âlime nasip olmayacak şekilde, milyonlarca kişinin takip ettiği bir hidayet ve feyiz kaynağı olmuştur. Ebu Hanife, Türklerin de tabi olduğu ve onları dünya hâkimiyetine taşıyan yolun kurucusudur.

Kimin babası

İmam Ebu Hanife, 80/699 senesinde Irak'ın Kûfe şehrinde doğdu. Esas adı Numan idi. Ecdadı Kâbil'den gelme Fars asilzâdelerinden idi. Dedesi Zûta'nın babası Mah (Hürmüz), Sâsânîlerin Bağdad valisi (merzban) idi. Zûta, Hazret-i Ömer'in elinde Müslüman olmuş ve Numan ismini almıştı. Babası Sabit ise Hazret-i Ali ile görüşmüş, hatta doğum gününde kendisine faluzeç (tereyağlı fıstık ezmesi) ikram ederek hayır duasını almıştı.

Araplarda herkes Ebu lakabıyla anılır. Ebu "babası" demektir. Resulullah Efendimizinkünyesi Ebu'l-Kasım idi ki, Kasım'ın babası demektir. Ama bu lakap her zaman çocuğu kastetmez. Nitekim Ebu Hanife'ye bu künyenin verilişi,hanîfeadında bir kızı olduğundan değildir. Bel kuşağında, Irak'tahanîfedenilen bir hokka-kalem takımı taşıdığı için veya doğru itikadı (hanîfliği) sonraki nesillere ulaştırıp bir cihetle hanîflerin manevî babası olduğu için bu künye ile anılmıştır.

İmam-ı A'zam (En Büyük İmam) lakabı ise, Ehl-i sünnet itikadının bir nevi kurucusu olarak görülmesinden dolayıdır. İmam, Arapça önder demektir. Dinî ilimlerde sözü sened olan âlimlere verilen isimdir.

"İman Süreyya yıldızına gitse…"

Ebu Hanife, fevkalâde kabiliyetleri sayesinde küçük yaştan beri ilimle meşgul olmuş; Enes bin Malik hazretleri gibi Sahabe'den birkaçına yetişerek bunlardan hadîs rivayet ettiği için Tâbiîn denilen ve Cenab-ı Peygamber tarafından övülen üç zümreden ikincisine mensuptur.

Evvela kelâm ile meşgul olarak, zamanının heretik (sapkın) cereyanlarıyla mücadele etti. Hazret-i Peygamber ve eshabının bildirdiği inanç bilgilerini sistematik şekilde topladı. Bu husustaFıkh-ı Ekberadıyla bir kitap yazdı. Bu kitap, Müslümanların Ehl-i sünnet itikadının esasının sonraki nesillere naklini temin eden çok mühim bir eserdir.

Onun için Sehl bin Abdullah Tüsterî hazretleri der ki:"Yahudi ve Hristiyanlar arasında böyle bir âlim bulunsaydı, bugünki vaziyete düşmezlerdi." Âlimler, "İman Süreyya yıldızına gitse, Fars oğullarından biri onu alıp getirir" hadisinin Ebu Hanife'yi müjdelediğini söyler. ÇünküFars oğullarındandır. Süreyya yıldızı, bugün Boğa yıldız kümesidir ki, edebiyatta mecazen uzaklığı sembolize eder. Ülker ve Pervin de denir.

Ebu Hanife, tâbiîn ulemasının önde gelenlerinden Hammâd bin Süleyman hazretlerinden18 sene ders okudu. Hocası vefat edince, Kûfe âlimleri tarafından onun kürsüsüne geçirildi ve şehrin müftüsü olarak kabul gördü.

Nasıl olur da isyan eder

Emevîlerin son halifesi Mervan zamanında Irak valisi Yezid bin Amr, kendisine Kûfe mahkemesi hâkimliğini teklif etti ise de, zühd ve takvası da, ilmi ve zekâsı gibi çok olduğundan kabul etmedi. İnsanlık hasebiyle kulların hakkını gözetmede kusur etmekten korktu. "Danışayım" deyip izin aldı. Mekke'ye gidip, birkaç sene orada kaldı.

Emevilerin düşüşünü müteakip Kûfe'ye döndü ise de baskının daha beterine maruz kaldı. 150/767'de Abbasi halifesi Mansur'un emrettiği kâdiyül-kudât (temyiz mahkemesi reisliği) makamını kabul etmediği için zindana atıldı. Burada vefat etti.

İmam'ın cenazesinde elli bin kişi bulundu. Hayzuran'a defnini vasiyet ettiği öğrenilince, halife gözyaşlarını tutamamış, öldükten sonra bile bize nasihat ediyor demiştir. İstimlak edilen asri kabristana defnini istememişti. Hayzuran, eski bir kabristandı.

Bağdad'daki mezarı üzerine Selçuklular mükemmel bir türbe ve yanına da medrese yaptırmıştır. Osmanlı padişahları da bu türbeyi çok defa tamir ve tezyin ettirmiştir.

Bu duruşu, politik tavır olarak zannedildi. Hâlbuki zannedilenin aksine politikaya karışmamıştır. Haşimi isyanlarını desteklediği iddiası, onun prestijini kullanmak üzere Şii propagandasından ibarettir. Nitekim Mansur'un teklif ettiği, Bağdad şehrinin inşasına nezaret etmek üzere bir nevi fen memurluğu vazifesini kabul etmiştir. Ebu Hanife, -zalim bile olsa- hükümdara isyanın caiz olmadığını kitaplara yazmıştır. Nasıl olur da kendisi isyana katılır

Herkes çoluk çocuğu gibi

Ebu Hanife, kumaş ticareti yapardı. Zengin idi. Güzel giyinir ve iyi yaşardı. Talebesinin fakir olanlarının maddi ihtiyaçlarını da kendisi karşılardı. Üstün aklı, herkesi şaşırtan keskin zekâsı, fazileti, anlayışı, emaneti, hazırcevaplığı, dindarlığı, vakarı, doğruluğu ile tanındı. Güzel ahlakı, takvası ve zekâsını anlatan ciltlerle kitap yazılmıştır.