Ketebe'den iki ıstılah sözlüğü: Menâhic ve Keşşâf

Bugün "terim" kelimesiyle karşıladığımız "ıstılah", Okyanus'ta şöyle açıklanmış: "Osmanlı Türkçesi; Arapça salah, sulh: a-Bilim sözü. Bir bilim veya sanata özgü kelime, deyim; b-Herkesin anlayamadığı özel anlamda kullanılan söz. Kendi anlamından az çok ayrı bir fikri anlatmaya yarayan kelime topluluğu. İng.: Term; Fr.: Terme. Eşanlamı: Terim. Çoğulu: Istılahat." İsmail Hakkı Bursevî (ks.) Kelimeler Arasındaki Farklar'ında ıstılahı "Lugavî bir kelimeyi manasının dışında bir manaya tahsis etmektir. Bu tahsis, nahivci (dilci) tarafından yapılırsa nahivcinin ıstılahı; fakih tarafından yapılırsa fakihin ıstılahı olur" şeklinde açıklamış. Bursevî'nin yaptığı ayrım ve adlandırmaya yaslanarak, okurlarımı Ketebe Yayınları arasından ilki bir yıl önce, ikincisi ise geçtiğimiz günlerde çıkan iki ıstılah sözlüğü hakkında bilgilendirmek istiyorum. 1.İslam Ahlak Düşüncesi Sözlüğü (Menâhicü'l-Ahlâki's-Seniyye fî Mebâhici'l-Ahlâki's-Sünniyye), Abdülkâdir el-Fâkihî, trc.: Osman Demir)2-Bilim ve Sanat Terimleri Ansiklopedisi (Keşşâfu Istılâhati'l-Funûn ve'l-'Ulûm), Tehânevî, trc.: Heyet, Haz.: Ömer Türker)Kısa adıyla birinci kitap Menâhic, İslam ahlakına dair bir ıstılah sözlüğüdür. Müterciminin kelimeleriyle "Menâhic XVI. yüzyılda Hicaz bölgesinde yazılan ve İslâm ahlâk literatürü geleneğini oluşturan başta felsefi ve tasavvufi yöntemler olmak üzere tüm usulleri özel bir terkiple mezceden ansiklopedik bir metindir. Eserin hâkim rengi ise müellifin mensubiyeti gereği Sünni ve tasavvufidir. Sünni kitaplardaki dağınık halde olan ahlâki malumatı birleştirip didaktik bir eser meydana getirmek amaçlanmıştır. Müellif özgün bir tertibi benimsemiş, girişte nazari ahlâk tartışmalarına yer vermiş diğer ana bölümlerde iyi ve kötü huyları alfabetik olarak incelemiş ve sonunda eseri tasavvufi bir eda ile bitirmiştir. Nefs ve güçleri merkezinde bir tertibe gitmemiş, ameli ahlâkın fazilet ve rezilet şemasında yer alan tüm kavramlara ise değinmiştir. Felsefi ahlâk metinlerinde geçen faziletler eserin ahlâk-ı hamide kısmında reziletler ise ahlâk-ı zemime kısmında tümüyle işlenmiştir. Eser bu listeleri oldukça aşan ve kısmen de orjinal olarak nitelenebilecek bir huylar listesine ve kavramlaştırmaları hâizdir."Menâhic'in müellifi el-Fâkihî de (ö. 9821574), eserini yazma nedenini şöyle iletmiştir: "Ahlâk ilmine dair bir risale araştırdım; şifa veren ve tutku ateşini söndüren bir eserin yolunu gözledim. Ancak okunduğunda susamış kimselerin susuzluğunu artıran eserler dışında bir şey bulamadım. Ahlâklanmaya yönelik gayreti en üst derecede ortaya çıkaran, Muhammedî ahlâkı ve sûfiyyenin büyüklerinin vasıflarını içeren, gözü aydınlatan, gafleti gideren, sünnete dair kitaplarda dağınık hâlde bulunan ahlâk delillerini toplayan ve meseleye vâkıf olan selim tabiatlı kimse başvurduğunda ahlâklanmasını sağlayan bir risale yazma konusunda istişare ettikten sonra Allah'tan hayırlı olmasını diledim."Adudüddîn el-Îcî'nin(ö. 7561355) AhlâkuAdudüddin'i üzerine ıstılah