CUMARTESİ YAZILARI

Atatürk'e izafe edilen "Hislerimin babası Namık Kemal, fikirlerimin babası Ziya Gökalp'tir" sözünün anlamını kavrayabilmek için bu isimlerin Mustafa Kemal'in nesli için ne ifade ettiğini bilmek gerekir. Çünkü, mesela, Namık Kemal isminin bugünkü nesiller için ifade ettiği anlamla 1908 Devrimini gerçekleştiren, Milli Mücadeleyi yapan ve nihayet Cumhuriyeti kuran nesiller için taşıdığı anlam aynı değildi.

Biz -tanıyabildiğimiz kadarıyla- ancak coşkulu bir "vatan şairi" olarak, istibdada karşı hürriyet davasının bir sözcüsü olarak, modernleşme hareketinin destekçisi olarak tanıyoruz ve saygı duyuyoruz. Oysa Namık Kemal, yaşadığı dönemdeki etkisi bir yana, bilhassa ölümünün ardından hemen her meşrepten askersivil bütün aydınların, düşünürlerin, sanatçıların, bilginlerin vs. gözünde adeta yarı tanrısal bir statü kazanmıştı.

Namık Kemal'in savunduğu ittihad-ı İslam fikrine "Osmanlıcılık" adına şiddetle itiraz edecek olan Süleyman Nazif bile, kendi nesli adına "Bizi yaratan Allah, yetiştiren de Namık Kemâl'dir" der. "Bugün kullandığımız bütün mefhumlar Şinasi ile onundur ve bilhassa onundur" der Tanpınar da.

Gerçekten de "Vatan ve hürriyet şairi" vatan kavramını ilk defa bugünkü anlamda kullanan, hürriyet kavramını ise icat eden, "ittihad-ı İslâm" terimini literatüre kazandıran kişidir.

Keza istiklal, millet, milliyet kelimelerini de modern kavramlar olarak dilimize o yerleştirmiştir. Şura, meşveret gibi dini terimleri siyasi terimlere dönüştüren, parlamento karşılığı olarak şura-i ümmet tamlamasını kullanan, ehl-i hal ve'l-akd, biat gibi kavramları da modern siyaset paradigması içinde yeniden anlamlandıran odur.

Başta Ziya Paşa ve Ali Suavi olmak üzere Yeni Osmanlılar hareketine mensup arkadaşlarıyla birlikte meşrutiyet yönetiminin kurulması yolunda mücadele eden, milletin ve devletin bekası için anayasal yönetimin tek çare olduğunu ileri süren, devlet idaresinde kuvvetler ayrılığı prensibini savunan Namık Kemal öncelikle toplumsal modernleşmeden yanadır. Ancak bunun İslami değerlere dayalı olarak gerçekleştirilmesini isterler. Hürriyet idealini, halk egemenliği ve demokratik yönetim sistemini "Asr-ı Saadet"teki örnek uygulamalara dayandırır.

19. asır Osmanlı aydınlarını Batıcı, İslamcı, Türkçü olmak üzere üç kola ayıran tasniflerde Namık Kemal nedense Batıcı akımın mensupları arasında sayılıyor. Oysa tam aksine Tanzimat batıcılığına tepkinin öncülerindendir.

Avrupa'daki siyasi kurumların benzerlerini Türkiye'de tesis etmek gerektiğini savunduğundan dolayı Batıcı kategorisine yerleştirildiği düşünülebilecek vatan şairi kendinden sonraki nesildeki hem İslamcı hem de milliyetçi eğilimlere ilham veren, rehberlik eden fikir adamıdır.

Modern dönemde ayakta kalabilmek için mutlaka yeni bir toplum modeli tesis etmek ve yeni bir yönetim anlayışı geliştirmek gerektiği hususunda Osmanlı aydınlarının tamamı hem fikirdir. Ancak Namık Kemal ve arkadaşları bunu İslam'ın temel kaynaklarından çıkarma iddiasıyla diğerlerinden ayrılırlar. Bu bakımdan, bilhassa II. Meşrutiyet devrinde etkinlik kazanacak bir fikir ekolü olan 'İslamcılık'ın öncüsü bu kadrodur.

Hasılı kelam: Ülkemizde modern düşüncenin, modern siyaset felsefesinin, modern edebiyat anlayışının olduğu kadar İslam modernizminin ve modern milliyetçiliğin de kurucu babası Namık Kemal'dir. Dolayısıyla Atatürk'ün ondan "hislerimin babası" diye söz etmesi anlaşılır bir durum. Yalnızca Atatürk değil, o neslin tamamı Namık Kemal'i hislerinin, heyecanlarının babası olarak görüyorlardı.

Gelgelelim 33 yıllık Sultan Hamid rejimi boyunca unutturulmaya çalışılan, II. Meşrutiyetten sonra yeniden göklere çıkarılan vatan ve hürriyet şairi Cumhuriyet sonrasında bir kere daha nisyana terk edilecektir.

Beşir Ayvazoğlu'nun yeni kitabı bu olayı, yani Namık Kemal'in 1920'li ve 30'lu yıllarda (Atatürk devrinde) resmi literatürde gözlenen keskin bir değişim sonucunda oturduğu semavi tahttan indirilişinin hikayesini anlatıyor.

Beşir Ayvazoğlu

Olayların gelişimi 1930 temmuzunda başlıyor. Yeni başkent Ankara'da yaptırılan Türk Ocağı merkez binasının inşaatını denetlemeye gelen Gazi burada bir detaya takılıyor. Ama bu hikayeyi anlatmayacağım. Anlatırsam filmin sonunu söylemiş gibi olurum. Onun için bundan iki yıl sonrasına gidelim:

1932'de düzenlenen Birinci Türk Dili Kurultayının konuşmacıları arasında diğer katılımcıların hiç tanımadıkları biri de vardı. Eski bir istihbaratçı olan, irtikâp ettiği yolsuzluk sebebiyle Hariciyedeki görevine son verilen Ruşeni Bey o dönemde (1918) Enver Paşa'nın gözüne girip kendisini affettirmek için "pantürkist ve panislamist" tezleri savunan bir kitap yazmış ama yüzüne bakılmamıştır. Cumhuriyet devrinde şansını yeniden denemek isteyen Ruşeni bu kez o günkü (1926) havaya uygun olarak yazdığı "Din Yok Milliyet Var" kitabını Atatürk'e takdim eder. İşte bu kitabın hatırına Dil Kurultayına çağrılmıştır.

Burada yaptığı konuşmada "Türk'e ahiret koklattıkları" için geçmiş edebiyat erbabına toptan hücum eder; özellikle Namık Kemal hakkında ağır sözler söyler. Salon buz keser. Mamafih devrin havası sebebiyle kimse ses çıkaramaz. Yalnızca Muhiddin Baha Pars söz istemeye cesaret eder ve "Beyefendinin tenkit ettiği isimlerin şanssızlığı bizim gibi dünyanın en büyük siması olan Gazi'nin devrinde yaşamamış olmalarıdır" şeklinde oldukça "diplomatik" bir cevap verir Ruşeni'ye. Buna rağmen, o gün salonda coşkun alkışlara yol açan bu sözlerin ardından Muhiddin Baha Bey'in Ziraat Bankasındaki görevine son verilecektir.

Namık Kemal'e yönelik organize saldırıları "Birkaç dalkavuk asalağın 'Türk tarihinde tek büyük Kemal' imajı yaratmak için" başlattığını iddia eden Fethi Tevetoğlu'na göre Hasan Âli (Yücel) bu amaçla Sadettin Nüzhet'i vatan şairini küçük düşüren bir biyografi yazmaya teşvik etmişti. Sözü edilen biyografi yazarı, Hallaç Baba Sâdî Dergâhı'nın son şeyhidir, bu arada.