Londra'ya ilk kez gittiğimde, orada yaşayan birine, Cuma namazı kılabileceğimiz bir cami sordum. Uzunca bir düşünmeden sonra, "Bir tane var ama Arapça kıldırıyor" dedi. Bu sefer sıra bana geçti. Şaşırdım, kaldım. Batı Türkistan'da (Balkanlar'da) geçirdiğim her bayramda, bu olayı hatırlarım.

Neyse, sözü uzatmayalım. Ecdadın, Balkan Harbi'nden sonra "eskiesir vatan" olarak isimlendirdiği, Batı Türkistan'da bayramların nasıl kutlandığına bakalım.

Arnavutluk'un başkenti Tiran'ın şehir merkezinde, Edhem Bey Camii dışında, ibadete açık bir cami bulunmuyor. Namazgâh Camii ise FETÖ sarmalından kurtulup, Arnavutluk halkıyla kucaklaşmayı bekliyor.

Tiran'da bayram namazını şehrin bulvarlarında, meydanlarında veya parklarda kılıyorlar. Diyanet İşleri Başkanı tarafından kıldırılan bayram namazının ardından, cemaat bayramlaşıyor. Bu esnada, şeker veya lokum ikram ediliyor. Evlerdeki bayramlaşmalarda, kahvenin yanında, baklava, tulumba veya ekmek kadayıfı ikram ediliyor.

Bosna'da bayram hazırlıkları 'Bayram-ı Şerif Mübarek Olsun' pankartları ve minarelere yeşil zemin üzerine, beyaz ay-yıldızlı bayraklar asılmasıyla başlıyor. Bayram namazını Saraybosna'daki Gazi Hüsrev Bey Camii'nde kılacaksanız, sabah namazından önce orada olmalısınız.

Sabah namazının ardından, bayram sohbeti ve Boşnakça, Türkçe ve Arapça ilahiler okunuyor. Müezzin, cemaati, bayram namazına Türkçe davet ediyor: "Niyet edin bayram namazı; iki rekât, altı tekbir, uyun hazır olan imama..."

Reis-ul Ulema'nın kıldırdığı bayram namazına, Demokratik Eylem Partisi-SDA lideri ve İslam ülkelerinin büyükelçileri de katılıyor. Namazdan sonra 'paklama' isimli bayram somunu ve evdeki hanımlar için bir buket çiçek alınarak, evin yolu tutuluyor.

Bayram ziyaretlerine aile büyüklerinden başlanıyor. Ardından diğer akrabalar, komşular ve arkadaşlar. Bayramın ilk günlerinde erkekler, son günü kadınlar bayramlaşmaya gidiyor. Bu sebeple bayramın ilk günleri 'erkek bayramı', son günü 'kadın bayramı' olarak isimlendiriliyor.

Bayram ziyaretlerde, kahve ve baklava ikram edilir. Güle benzeyen ruzitsa' (gülcük) ve burma baklavaya benzeyen 'divit' diğer bayram tatlılarıdır. Ramazan Bayramı'nın ikinci günü 'Şehitler Günü' olarak anılıyor. O gün şehitlikler, ziyaretçi akınına uğruyor.

Bulgaristan'da bayram hazırlığı, arife günü 'kolaç' isimli hamurişi ve diğer çöreklerin pişirilip, komşulara ikram edilmesiyle başlıyor. Çocuklara da şeker, çikolata veya para veriliyor. Ve elbette baklavalar açılıyor.

Bulgaristan'da Müslümanların yoğun olduğu Sofya, Kırcaali, Şumnu, Rusçuk, Dobruca, Razgrad, Varna ve Burgaz şehirlerindeki bayram namazlarında, cemaat, avluya ve sokaklara taşıyor. Bayram namazının ardından, evlerde bayramlaşılıyor. Bayram yemeği yeniliyor. Geleneksel bayram yemekleri keşkek, yahni, tas kebabı, tarhana ve hamur aşı tatlısıdır. Bayrama özel, sacda çevrilerek yapılan, çevirmeli pideyi de unutmayalım.

Yunanistan'daki yaklaşık bir milyon Müslümanın dörtte biri Atina'da bulunuyor. Ancak bu şehirde, tek bir tane bile minareli cami bulunmuyor. Bayram namazları, stadyumlarda, spor salonlarında kılınıyor. Namazın ardından, cemaat kendi arasında, bir bayramlaşma gerçekleştiriyor.Ardından ev ziyaretlerine gidiliyor.

Batı Trakya'da, bayram hazırlıkları cevizli baklava ve böreklerin açılmasıyla başlıyor. Arefe günü lokma pişirilip, komşulara dağıtılıyor. Bayram namazının ardından, büyüklerle bayramlaşılıyor. Harçlıkların dağıtılmasının ardından, bayram sofrasına oturuluyor.

Ramazan davulcusu, bayramda ev ev dolaşıyor. Davulcuya, elinde uzun bir dal bulunan, bir kişi eşlik ediyor. Davulcu bahşişleri toplarken, bu kişi de dala mendil ve basmaları asar.