Hürriyet, meşrutiyetdemokrasi ve cumhuriyet biribirinin merhale ve mütemmimi olduğunu bilmeyen kıyasıya çatışır. İşte hakiki meşrutiyetdemokrasi ve cumhuriyet:"Suâl: "Bâzı adam, (meşrutiyetdemokrasi) 'Şeriata muhâliftir' (aykırıdır) diyor" "Cevap: Rûh-u meşrûtiyet, şeriattandır; hayatı da ondandır. Fakat ilcâ-i zarûretle (zaruretlerin gereği) teferruat olabilir, muvakkaten muhâlif düşsün. Hem de her ne hâl ki, meşrûtiyet zamanında vücuda gelir! Meşrûtiyetten neş'et etmesi lâzım gelmez. (Münâzârât, s. 38.) Yani, demokrasilerde görülen olumsuzluklar ondan değil, yanlış anlama ve uygulamalardan kaynaklanır. Kim "din ve vicdan" hürriyeti istemez İşte "din ve vicdan" hürriyetinde karar kılmıştır. Kimse, kimsenin dinine, inancına, düşüncesine karışmayacaktır. Şimdi itiraz ettiğimiz, şu cumhuriyet anlayış ve uygulamasına bakalım: "Sizi iğfal eden ve adliyeyi şaşırtan ve hükümeti bizimle vatana ve millete zararlı bir surette meşgul eyleyen muarızlarımız olan zındıklar ve münafıklar, istibdad-ı mutlaka 'cumhuriyet' nâmı vermekle, irtidad-ı mutlakı rejim (dinden çıkmayı koruması) altına almakla, sefahet-i mutlaka 'medeniyet' ismi vermekle, cebr-i keyfî-i küfrîye (keyfî olarak küfre zorlamaya) 'kanun' ismini takmakla hem sizi iğfal, hem hükümeti işgal, hem bizi perişan ederek, hâkimiyet-i İslâmiyeye ve millete ve vatana ecnebi hesabına darbeler vuruyorlar." (Şualar, s. 256.) Şimdi hakikisine bakalım: "Cumhuriyet ki, adalet ve meşveret ve kanunda inhisar-ı kuvvetten (gücün hukukun