Mehmed Âkif, bir "halâskâr"a mı bel bağlamıştı

Yukarıda Kandemir'in Mehmed Âkif'le (sahîh) mülâkatını okurken, yapılan İstiklâl Mücâdelesini de, nihâyetinde elde edilen askerî zaferi de hep Milletimizin tamâmına ve "Peygamber Ocağı" Ordumuza atfettiğini, hiçbir şahsın ismini telaffuz etmediğini gördük. Bu, onun, hayâtının hangi safhasında olursa olsun, vücûd verdiği manzûm veyâ mensûr bütün eserlerine hâkim olan umûmî çizgidir. O, şiirleri veyâ vaazları vâsıtasıyle, mütemâdiyen Müslümanların tamâmını (milliyet farkı gözetmeksizin Müslümanların tamâmını) uyandırmıya, şuûrlandırmıya ve birlik içinde topyekûn mücâdele etmiye, büyük vâhidler hâlinde, teşkîlâtlı, inzibâtlı çalışmıya teşvîk etmiştir. Onun nazarında, zilletten kurtuluş ve medeniyet yolunda ilerleme de ancak bu sûretle mümkün olacaktır; yoksa, "fevkalâde askerî ve sâir kâbiliyetleri" olan muayyen bir şahıs veyâ birkaç şahsın mârifetiyle değil! (Ki, çok kerre "kerâmetleri kendilerinden menkûl" bu şahsıyetlerin "fevkalâde kâbiliyetleri, dehâları, emsâlsiz muvaffakiyetleri" ancak afyonlayıcı bir propagandanın aldatmacalarıdır)

Duâ ve tevekkülün hakîkî mâhiyeti

Şu husûsa da çok dikkat etmek lâzımdır ki Dirâyetci Müslümanlığın en hâs bir temsîlcisi olan Mehmed Âkif'te, duâ, derhâl İlâhî yardımı celbeden, dilenen şeyin gerçekleşmesini sağlıyan -âdetâ- bir sihirli formül değildir. Duâ, bir işi başarmak için, gönülden Kâinâtın Rabb'ine yönelerek, O'na olan Îmânından kuvvet alarak, bu sûretle O'nun Rızâsını kazanacağını ümîd ederek canla başla çalışma, gayret gösterme fermânıdır, bu inanc ve azmin ifâdesidir. Hâlbuki Müslümanların büyük ekseriyeti, sâdece duâ etmekle, o "duânın kuvvetiyle" dileklerinin tahakkuk edeceğini, kendisinin, Sünnetullâh'a uygun şekilde, esbâba tevessül ederek, azimle, canla başla gayret etmesine lüzûm olmadığını zannetmektedir. Rahmetli, Fâtih Kürsüsünde isimli Yedinci Safahât'ında, Müslümanların bu hâlini şiddetle hicveder ve hakîkî "tevekkül"ün (dolayısıyle "duâ"nın) ne olduğunu îzâh eder:

"Ekilmeden biçilen tarla nerde var Göster!"

" 'Çalış!' dedikce Şerîat, çalışmadın, durdun; Onun hesâbına birçok hurâfe uydurdun! Sonunda bir de 'tevekkül' sokuşturup araya, Zavallı Dîni çevirdin onunla maskaraya! Bırak çalışmayı, emret oturduğun yerden, Yorulma, öyle ya, Mevlâ ecîr-i hâsın iken! "Ecîr-i hâsın": sâdece sana çalışan ücretlin, hizmetkârın. Yazıp sabahleyin evden çıkarken işlerini; Birer birer oku tekmîl edince defterini 'Bütün o işleri Rabb'im görür; vazîfesidir!' Yükün hafîfledi Sen şimdi doğru kahveye gir! Biraz da saygi gerekdir Ne saygısızlık bu! Hudâ'yı kendine kul yaptı, kendi oldu Hudâ! Utanmadan da 'tevekkül' diyor bu cür'ete, ha! Bütün Evâmire îlân-ı harb eden şu sefîh, Mükellefiyeti Allâh'a eyliyor tevcîh! Görür de hâlini insan, fakat, bu derbederin, Nasıl günâhına girmez tevekkülün, kaderin Sarılmadan en ufak bir işinde esbâba, Muvaffakiyyete imkân bulur musun acabâ Hamâkatin aşıyor hadd-i îtidâli, yeter! Ekilmeden biçilen tarla nerde var Göster! 'Kader' senin dediğin yolda Şer'a bühtândır; Tevekkülün, hele, hüsrân içinde hüsrândır! Kader ferâiz-i Îmâna dâhil Âmennâ! Fakat yok onda senin sapmış olduğun mânâ! Kader: Şerâiti mevcûd olup da meydanda, Zuhûra gelmesidir mümkinâtın ayânda! Niçin, nasıl geliyormuş O büsbütün mechûl! Biz ihtiyârımızın sûretindeniz mes'ûl! Kader nedir, sana düşmez o sırrı istinkâh! Senin vazîfen, itâat, ne emrederse İlâh!"

Bu vâkıayı, yânî duâlara sığınıp yerimizde oturarak değil, kezâ münferid çabayle de değil, ancak teşkîlatlı, inzibâtlı bir hâlde topyekûn seferber olarak (istiklâlimizi elde etmek dâhil) büyük işler başarabileceğimizi, en iyi, onun Mev'izeler'inde ve bunlardan birine girizgâh yaptığı "Ey Müslüman!" (Safahât'ta "Alınlar Terlemeli!") başlıklı şiirinde gözlüyoruz.

Mehmed Âkif'in Mev'izeleri

1913 senesinde, İstanbul'da, Bâyezid, Fâtih ve Süleymâniye Câmilerinde verdiği vaazlarda dahi aynı rûhu, aynı fikri müşâhede etmekle berâber, biz, burada, sâdece, İstiklâl Mücâdelesi esnâsında verdiği vaazlardan üçünü tesbîtimize mesned yapacağız. Gerek İstanbul'da, gerek Anadolu'da verdiği vaazların hepsinde de, Vâiz veyâ Hatîbin ihlâsı, Îmân heyecânı, zengin fikir dünyâsı, kuvvetli muhâkemesi ve belâgati hemen hissediliyor ve îkâzları insanın içine işliyor (İşlemiyorsa, bir muhâsebe-i nefse ihtiyâcımız var demekdir!)

Mev'izelerin metinlerinde İsmail Hakkı Şengüler'in çalışmasına mürâcaat ediyoruz. İkinci kaynağımız, Avukat Zühtü Özalp'in hazırladığı kitabdır: Mehmed Âkif Ersoy. Kur'ân-ı Kerîm'den Âyetler -Meâl Tefsîr, Ankara, Sevinç Matbaası, 1968, 14x20 cm, 240 s. Özalp'in kitabı, Ömer Rıza Doğrul'un 1944'te neşrettiği Kur'ân'dan Âyetler ve Nesirler ünvânlı eserin hemen hemen ikinci baskısı mâhiyetindedir. Özalp'in -Mehmed Âkif'in vârislerinin müsâadesini alarak- tekrâr neşre hazırladığı kitabda, Mev'izelerin târihleri, Şengüler'in kitabında ise, bunların intişâr ettiği Sebîlürreşâd nüshalarının târihleri bulunuyor. Biz, burada, Mev'ize târihlerini esâs alıyoruz.