(Cumhuriyet, 14.8.1969; https://www.istanbulansiklopedisi.org/handle/rek/24328; 11.10.2025)

Org. Fahrettin Altay'ın Hâtırât'ının 1970'teki ilk baskısını dâmâdı Avni İnsel yapmıştı. Mütehakkim Zümrenin güzîdelerinden biri… Ömrünü Türkiye'de müstehcen neşriyâta îtibâr kazandırarak iffetsizliği yaymak uğrunda geçirmiş bir nâşir ve mütercim… Binâenaleyh kayınpederi kadar "mükemmel bir Müslüman"!

***

"Yatılı olan bu okulda üç yıl okuduktan sonra İstanbul Harbiyesi'ne geçmiş, buradaki üç yıllık tahsilim sonucunda da 421 öğrenci arasında birincilikle piyade teğmeni olmuş ve kurmay sınıfına ayrılmıştım. Sicil kaydım 1315-1'dir. […]

"Sultan Hamid'in iradesi ile ailece mahkûm edildiğimiz Bitlis'teki menfa hayatı, Hürriyet'in ilanı ile son bulmuş ve ben binbaşı olmuştum. İstanbul'da eski Van Valisi Podgoriçalı Bibezik ailesinden Tahir Paşa'nın (Belbez) kızı Münime [Mün'ime] Hanım ile 1912'de evlendim, 58 yıldır arkadaşız. Bu evlilikten kızım Hayrünnisa ile oğlum Tarık dünyaya geldiler. Kızımdan iki torunum vardır: Baskın ile Hasan. Baskın torunumun çocukları: Nazlı ve Ahmed, bunları gördüğüm için Allah'a şükürler ederim. İstiklâl mücadelesine katılarak 1. Büyük Millet Meclisi'ne Mersin, ikincisine İzmir'den üye seçildim. 10 yıl İkinci, 10 yıl I. Ordu Komutanı oldum. 1945'de yaş haddi ile emekliye ayrıldım. 1946'da CHP adayı olarak Burdur'dan milletvekili seçildim. 1950'de ayrıldım. Hayatımın on yılı (1912 – 1922) savaşlarla geçti." (Altay 1970)

Fahrettin Altay'ın dâmâdı Avni İnsel

Fahrettin Altay'ın günümüze kadar müteaddid baskıları yapılan Hâtırât'ının ilk baskısı, İnsel Kitabevi / Yayınları arasındadır:

Org. Fahrettin Altay, Görüp Geçirdiklerim; 10 Yıl Savaş 1912-1922 ve Sonrası, İstanbul: İnsel Yl., 1970, 543 s.

Millî Kütübhâne kayıdlarında, 1941'den 1970'e kadar neşredilmiş (mükerrerler dâhil) 94 kitabı olan İnsel Kitabevi'nin sâhibi Avni İnsel (Varna, 1915 – İstanbul, 13.8.1969, Şişli C., Zincirlikuyu Mez.), Altay'ın kızı Hayrünnisâ Hanım ile evlenmiş, ondan iki çocuğu olmuştu: Tıb Dr. Hasan İnsel ve Baskın Sokullu.

Neşrettiği kitabların birçoğu kendi tercümesiydi. Bilhâssa İtalyalı Yahûdi muharrir Pitigrilli'nin (Dino Segre; İtalya, Torino, 9.5.1893 – a.y., 8.5.1975) müstehcen romanlarını tercüme ediyordu.

Hakkında, Devrim Ulaş Arslan tarafından têlîf edilmiş İngilizce bir kitab var: Translation, Obscenity and Censorship in Turkey: Avni İnsel as a Translator and Patron of Popular Erotic Literature, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık Tic. A.Ş., 2020, 292 p.

Arslan'ın onun hakkındaki teblîğinden ik̆tibâs ettiğimiz aşağıdaki pasajlar, "Ata"ları gibi, aynı zamânda "Dîn İnk̆ilâbı" dâvâsı güden bu "mükemmel Müslüman" âileyi daha yakından tanımamıza imk̃ân veriyor:

"Âr ve hayâ hislerinin bir tahrîbk̃ârı"

"Avni İnsel, Pitigrilli müstear ismiyle bilinen İtalyan yazar Dino Segre'den 1940'lı yıllarda yaptığı çevirilerle büyük ilgi uyandırmış bir çevirmen ve yayınevi sahibidir. Türkiye için dönemin en önemli edebiyat, çeviri ve basın merkezlerinden biri olarak görülen Babıâli'de 1942 yılında kurduğu İnsel Kitabevi vasıtasıyla yoğunluklu olarak 1940-1960 yılları arasında toplam 60 kitap basmış, farklı dillerde yazılmış 30 kitap çevirmiştir. Ayrıca Kahkaha isimli bir siyasi mizah mecmuası ve Cinsiyet Âlemi: Seksüalite isimli, yalnızca altı ay yayımlanmış bir cinsel bilgiler mecmuasının da sahibidir. İnsel, yayıncılık faaliyetlerini iki cümle ile şöyle özetler:

'Kafama ve kalemime gem vuramadığım için baharatı bol kitaplar çıkardım. Bu sebepten de ar ve hayâ hislerinin bir tahripkârı olarak mahkemelerde hesap verdim.' (İnsel'den aktaran Fuat Süreyya Oral, Türk Basın Tarihi: 1919-1965, Cumhuriyet Dönemi. Ankara: Yeni Adım Matbaası, 1967, s. 329)

"Avni İnsel'in oluşturduğu külliyat incelendiğinde görülmüştür ki İnsel gerçekten de "baharatı bol" kitaplar çevirmiş ve yayımlamıştır. Bu kitapların başında Pitigrilli tercümeleri gelir. Pitigrilli, I. Dünya Savaşı sonrası İtalya'sında burjuva ahlakını, geleneksel aile yapısını ve milliyetçiliği sarkastik bir üslupla eleştiren, savaş sonrası İtalya'yı "seks, güç ve açgözlülük güdüleriyle yönetilen bir dünya" (Stille, 2013) olarak tasvir eden bir yazardır. Romanlarında cinsellik ve kadın-erkek ilişkileri temaları sıkça işlenir. Yahudi kökenli Pitigrilli'nin kitapları 1920'li yıllarda Mussolini İtalya'sında büyük popülerlik kazanır.

(https://www.nadirkitap.com/bir-capkinin-hayati-avni-insel-tarafindan-imzali-pitigrilli-kitap9478075.html) (12.10.2025)

Org. Fahrettin Altay'ın dâmâdı Avni İnsel, İtalyalı Yahûdi muharrir Pitigrilli'nin müstehcen romanlarının mütercim ve nâşiriydi… (Buradaki tercümesi, bir ithâf yazısıyle kendisi tarafından imzâlanmıştır: "Şirin ve çapkın dostum Rüştü Dik'e".) Hedefi, bu yolla servet edinmenin ötesinde, Türkiye'de, müstehcen neşriyâta îtibâr kazandırmak, iffetsizliği yaymaktı… (Bu Cemâatin nîçin böyle bir dâvâ güttüğü ayrıca araştırılmalıdır…)

***

"Pitigrilli'ye ait 20 eseri, bazen tercüman [mütercim] bazen yayımcı sıfatıyla, Türkçeye kazandıran İnsel, Emin Nedret İşli tarafından "Pitigrilli'yi Türkiye'ye tanıtan adam" (E. N. İşli, "Babıâli'de İlginç Bir İlan", Kitap-lık, 2001, 45: 17) olarak nitelendirilmiştir.

"Pitigrilli Türkiye'de de önemli bir popülerlik yakalamış (Fethi Naci, Fethi, "Hâla mı Yasakçılık" Roman ve Yaşam: Eleştiri Günlüğü III -1991/1992-, İstanbul: YKY, 1992, s. 39), fakat muhafazakâr ve milliyetçi kesimin tepkisini çekmiştir.

"Bu tepkilere birkaç örnek vermek gerekirse, Hakkı Süha Gezgin, Vakit gazetesinde çıkan 1 Ağustos 1946 tarihli köşe yazısında Pitigrilli'yi "yazılarının her sayfasına kuduz öpüşlerin salyasını, şehvet çalkanışlarını, boynuz ormanlarını" dolduran "ahlak düşmanı" bir "hasta" olarak tanımlar (Hakkı Süha Gezgin, "Pek Yerinde bir Karar", Vakit Gazetesi, 1 Ağustos 1946, s. 2).