"Bugün, dipdiri ayakta olan Mustafa Kemâl, Türkiye'nin diktatörüdür. (Aujourd'hui, Mustafa Kemal, toujours intensement vivant, est le Dictateur de la Turquie.) (18.12.1932 târihli Akşam'daki tercüme: Hayatiyet kudretinin tesirile zinde olan ve yerinde duramayan Mustafa Kemal, Türkiye'nin diktatörüdür.) (Güven'in tercümesi -1996: 238-: Mustafa Kemal hayatiyetle dopdolu ve dipdiri, Türkiye'nin tek adamıydı.)

"O, bu çağın değil, mîadı dolmuş bir devrin insanıdır: Bozkır Tatarlarının bir dirilişi, bir tabîat kuvveti… (Il n'est pas l'homme de son temps, il est un anachronisme, une resurrection des Tartares de la Steppe, une force elementaire.) (18.12.1932 târihli Akşam'daki tercüme: O, asıl zamanının haricinde doğmuş bir adam, bir anakronizm, Bozkır tatarının evsafı umumiyesini haiz, korkunç, iptidaî kuvvete sahip bir insandır.) (Güven'in tercümesi -1996: 238-: O, steplerde yaşıyan Tatarların bir geri dönüşü, bir anakronizm, ilkel ve vahşi güce sahip biri, dünyaya gelmesi gerektiği çağdan çok geç doğmuş bir liderdir.)

"Büyük Göç devrinde Orta Asya'da doğmuş olsaydı, Süleyman Şâh'ın yanı başında, Bozkurd sancağı altında ve Bozkurdun yüreği, Bozkurdun insiyâklarıyle at süren biri olurdu. (S'il etait ne dans l'Asie centrale au temps de la grande migration, il aurait cavalcade aux côtes de Soliman Shah sous l'etendard du Loup Gris, et avec le cœur et les instincts du Loup Gris.) (18.12.1932 târihli Akşam'daki tercüme: Eğer, Mustafa Kemal, bütün Orta Asya harekete geldiği devirlerde doğmuş olsaydı, Süleyman Şah ile birlikte Bozkurt sancağının altında ve tam bir Bozkurt seciye ve cesareti ile atı üzerinde giderdi. (Güven'in tercümesi -1996: 238-: Tüm Orta Asya'nın göçü sırasında doğmuş olsaydı, Bozkurt sancağı altında ve bir Bozkurt'un yüreği ve içgüdüleriyle Süleyman Şah'ın yanında at koşturuyor olurdu.)

"Askerî dehâsı ve -hissiyâtın, dürüstlüğün, ahlâkın aslâ zaafa uğratamadığı- amânsız irâdesi sâyesinde, bir Timurleng, bir Cengiz Han olabilir, büyük vahşî sürülerin başında at koşturarak beldeler fetheder, nice şehirleri yağmalayıp harâbeye çevirir ve iki sefer arasını, iğrenc, vahşiyâne şarab ve kadın âlemleriyle doldururdu. (Par son genie militaire, sa volonte impitoyable que n'affaiblissent jamais les scrupules de sentimantalite, de loyaute ou de moralite, il aurait pu être un Tamerlan ou un Gengis-Khan, chevauchant a la tête des grandes hordes sauvages, aurait conquis des contrees, razzie et detruit des villes, et rempli les intervalles entre deux campagnes de sauvages et hideuses orgies de vin et de femmes.)" (Armstrong / Soulie et Vaney 1933: 285) (18.12.1932 târihli Akşam'daki tercüme: O, malik olduğu askerî deha, ve hissiyat ile, ne sadakat ve ahlâkiyat ile zaafa uğramıyan bîrahmane azmi ile mükemmel bir Timurlenk, yahut bir Cengiz Han olur, yabanî sürülerden mürekkep muazzam orduların başında diyarlar fetheder, şehirler tahrip eder ve harp ile sulh arasında geçen zamanlarını zevk ve sefa âlemlerinde geçirirdi.) (Güven'in tercümesi -1996: 238-: Askerî dehası ile duyguların, bağlılık ve ahlâki değerlerin zayıflatamadığı acımasız kararlılığıyla , ülkeleri feth eden, kentleri yakıp yıkan ve seferleri arasındaki barış dönemlerini zevk ve safa alemleriyle dolduran vahşi akıncıların başında bir Timurlenk veya Cengiz Han olabilirdi.)

Selânikli Mustafa Kemâl'in ne Anadolu, ne de Türkistan Türklüğüyle bir alâkası olmadığını İngiliz Askerî Ataşesi Armstrong tesbît edememiş midir Onun âilevî menşêini yine Mütâreke devrinde İtalya'nın İstanbul Fevkalâde Büyük Elçisi Kont Sforza isâbetle teşhîs ederken, bu husûsta, Armstrong ve irtibât hâlinde olduğu bütün bir İngiliz İstihbârâtı âciz mi kalmıştır Şüphesiz ki bu mâkûl̃ bir îzâh olmaz. Öyleyse onu "öz-be-öz Türk" tanıtmak, Türkistan bozkırlarına atıfta bulunarak onun için "Bozkurd" remzini kullanmak, romansı hayât hik̃âyesini câzib kılmanın ötesinde, İngiltere'nin "Kemalist Türkiye" siyâsetinin bir îcâbıdır…

Armstrong'un "sefâhat" iddiâlarına Mustafa Kemâl'in verdiği cevâblar

Bu mülâhazalar muvâcehesinde, Mustafa Kemâl'i hak̆îk̆î şahsıyet ve faâliyetleriyle tanımak için, Armstrong'un kitabına fazlaca ehemmiyet atfetmek hatâ olur. Buna mukâbil, ondaki bâzı iddiâlara Mustafa Kemâl'in yaptığı îtirâzlar fevkalâde mühimdir. Bu îtirâzlar, tenk̆îd süzgecinden geçirilmek şartıyle, şahâdet kıymetini hâizdir ve bu cihetle onun şahsıyet ve faâliyetlerini tahlîl ederken üzerinde durulması lâzım gelen verilerdir…

Meselâ içkiye ve "boyalı kadınlara" düşkünlüğünü bir zaaf olarak bahis mevzûu eden Armstrong'a, o, şöyle cevâb veriyor:

"Evvelce de yazdığımız gibi, M. Armstrong, Gazinin eserini inkâr etmiyor, çünkü edemiyor. Umum için, kitabında, millî mücadelede Gazinin gösterdiği azme, cesarete, askerî dehaya ait hakikî sahifeler vardır. Eğer, müellif, gün gibi aşikâr olan bu hakikatleri de inkâr etseydi, şüphesiz çok gülünç olur, kitabı kepaze edilirdi.

"Gazinin aleyhinde bulunmak için bulduğu strateji, Mustafa Kemalin eserini itiraf, hattâ takdir etmek, ve İngilizlerin bittabi bilmedikleri ve henüz yazılmamış olan hususî hayatına hücum etmek…

"Bunun misalini (170) inci sahifede tekrar görüyoruz. Müellif, Gaziyi, millî harekâtın mürettip ve nâzımı; milletin büyük kahramanı olarak tasvir ettikten sonra bu iltifatı çok görmüş gibi hemen ilâve ediyor: 'Fazla içerdi, oyuna dalar, boyalı kadınlar peşinde dolaşırdı…' (sahife 170). Bu kadar yalan ve iftiraya düşerken bir muharririn utanması lâzımdır!