Sabiha Sertel'le Eşref Edib'in münâkaşası

Mehmed Âkif ve Tevfîk Fikret hakkındaki münâkaşaların en şiddetlisi, herhâlde, Sabiha Sertel ile (Mehmed Âkif'in arkadaşı, Sebîlürreşâd mecmûası nâşiri) Eşref Edib Fergan (Serez, 1882 – İstanbul, 1971) arasında cereyân edenidir. Münâkaşa, taraflar mahkemelik olacak kadar sert geçmiştir: Hem Yeni Sabah, hem de Eşref Edib, Sabiha Sertel aleyhinde hakâret dâvâsı açmışlar, mâmâfih, Sabiha Hanım, netîcede berâat etmiştir. Bu hâdisede de, Sertel'lerin ve Mütehakkim Zümrenin Türkiye'de geniş bir Marksist topluluğun teşekkül etmesi için hiçbir fırsatı kaçırmadıkları müşâhede ediliyor:

"Yıl 1940. Sabiha Sertel'i gene mahkemede görüyoruz. Mahkeme salonu gençlerle dolu. Bir tarafta faşist, ırkçı gençler, karşı tarafta ilerici, demokrat, sosyalist eğilimli üniversiteliler oturuyordu. Gençler arasında bir kavgayı önlemek için salon polisle doluydu. Yargıç, sanık mevkiindeki Sabiha Sertel'i ayağa kaldırdıktan sonra sordu:

'- Şair Tevfik Fikret hakkında yazdığınız yazılarda, Yeni Sabah gazetesine ve Sebilürreşad dergisi sahibi Eşref Edip Hoca'ya hakaret etmek suçuyla sanık bulunuyorsunuz. Bu iddialara bir diyeceğiniz var mı

'- Var! Ben bu yazılarımda kimseye hakaret etmedim. Hakarete uğrayan Şair Tevfik Fikret'i savundum.

'- Kendilerine faşist, gerici demişsiniz. Bunu, bir hakaret sayıyorlar.

'- Türk kanunlarına göre bir kimseye gerici, tutucu, faşist demek bir suç değildir… […]

"Mahkeme sonunda, yazılarında hakaret unsuru bulunmadığından, Sabiha Sertel beraat etmişti. Son celseden çıkışını kendisi şöyle anlatıyor:

'- Mahkemeden çıkarken ilerici gençler etrafımı sardılar. Tevfik Fikret'i ve Fikret'in şahsında ilerici insaniyetçi düşünceyi savunduğum için bana teşekkür ettiler. Kendilerine Tevfik Fikret davasının içyüzünü inceleyeceğimi, bu konuda bir kitap yazacağımı söyledim. Savunmada da bu vaadi yapmıştım. Tevfik Fikret hakkında yazdığım kitap, 1946 yılında İstanbul'da yayımlandı. Polis tarafından toplattırılmadı.' " (Sertel Yıldız 1994: 188-190)

Değişmez stratejileri: Memleketi, birbirine düşman kamplar hâlinde çatıştırmak

Sabiha Sertel'in Tevfîk Fikret hakkındaki kitabının ismi, İlericilik ve Gericilik Kavgasında Tevfik Fikret'tir. Bizim elimizdeki 1969 târihli 4. baskısında müellifin verdiği mâlûmâta göre (İstanbul: Hür Ye., 246 s.), ilk baskısı 1945'de, ilâveli ikinci baskısı 1957'de Sofya'da ve tekrâr genişletilmiş 3. baskısı 1965'de yapılmıştır. (Millî Kütüphâne kayıdlarına nazaran, ilk baskısı, 1946'da, Yurt ve Dünya Yl. arasındadır.) Müellif, her baskısında, kitabı biraz daha Kemalist Uydurma Dile çevirmiştir. Her zaman memleketi birbirine düşman kamplar hâlinde çatıştırma stratejisi tâkîb ettikleri için, müellifin, kitabına koyduğu isim kadar 1965 baskısına dercettiği Mukaddime'sindeki şu sözler de bizi şaşırtmıyor:

"Gericilerle ilericiler arasındaki fikir ayrılıkları, 1945 öncesine kıyasla bugün daha açık bir şekilde meydana çıkmıştır. Tevfik Fikret'e ideolojik ve politik gericilik cephesinden hücum edenler, bugün tamamiyle faşizmin, emperyalizmin emrinde olduklarını ortaya koymuşlardır. Irkçıların bir kısmı Adalet Partisi içinde taht kurmuşlardır. Gençleri bir daha yanıltmak, faşizme sürüklemek için harekete geçenlerin karşısında, öteden beri ilericilerle gericiler arasında bir ideoloji kavgası haline gelen Fikret - Akif kavgasını gençlere hatırlatmak faydalı olacaktır." (Sertel Sabiha, T.F., 1969: 10)

Sabiha Sertel, hem Kemalizmin, hem de Marksizmin propagandası için bir vesîle ittihâz ettiği Tevfîk Fikret hakkındaki tedkîk kitabından evvel iki risâle neşretmişti: Tevfik Fikret – Mehmet Âkif Kavgası (Tevfik Fikret Aleyhinde Neşriyattan Doğan Dava Münasebetiyle Hazırladığım Müdafaaname), İstanbul: Tan Matb., 1940, 24 s. ve "Tevfik Fikret – Mehmet Âkif Kavgası münasebetile" Sebilürreşatçıya Cevap, İstanbul: Tan Matbaası, 1940, 56 s.

Eşref Edib de, bu tartışmaları tâkîben, evvelâ, 1940'ta, İnkılâb Karşısında Âkif – Fikret, Gençlik –Tancılar; Kurtuluş Harbinin İman Kaynağı İstiklâl Marşı mı, Tarih-i Kadîm mi isimli bir risâle (İstanbul: Âsar-ı İlmiye Kütüphanesi, 47 s.), bilâhare, 1943'te, Tevfik Fikret'e tevcîh edilen tenkîdleri muhtevî bir derleme neşretmiştir: Penbe Kitap; Tevfik Fikreti Beş Cepheden Kırk Muharririn Tenkitleri, İstanbul: Âsar-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı, 1362 / 1943, 64 s.

(Soldakinin kaynağı: https://phebusmuzayede.com/102081-tevfik-fikret-mehmet-akif-kavgasi-tevfik-fikret-aleyhinde-nesriyattan-dogan-dava-munasebetiyle-hazirladigim-mudafaaname-sabiha-zekeriya-sertel-tan-matbaasi-istanbul-1940-24-sayfa-15x23-cm.html; 27.5.2025)

Sabiha Sertel'in Mehmed Âkif ve Tevfîk Fikret hakkında 1939'da yaptığı kalem münâkaşasının iki risâlesi: Tevfik Fikret – Mehmet Âkif Kavgası (Tevfik Fikret Aleyhinde Neşriyattan Doğan Dava Münasebetiyle Hazırladığım Müdafaaname), İstanbul: Tan Matb., 1940, 15x23 cm, 24 s. ve "Tevfik Fikret – Mehmet Âkif Kavgası münasebetile" Sebilürreşatçıya Cevap, İstanbul: Tan Matbaası, 1940, 21 cm, 56 s.

***

Sabataî / Müslüman tezâddının bir tezâhürü: Sabiha Sertel'in Mehmed Âkif'e hücûmları

Mustafa Kemâl, nasıl ki Müslümanlığa ve onun en hâs bir temsîlcisi sıfatıyle Mehmed Âkif'e karşı taşkın bir gayz içindeyse, Sabataî Cemâatinin bir başka güzîde temsîlcisi olan Sabiha Sertel de aynı hislerle meşbûydu.

Sabiha Sertel'in Sebilürreşatçıya Cevap isimli risâlesi, baştan sona, Kemalist Materyalizm ile Tevfîk Fikret ve Mustafa Kemâl'e medhiye, Mehmed Âkif'e ve onun temsîl ettiği Müslümanlık Dâvâsına ise bir reddiye mâhiyetindedir.