Bir yerde okumuştum. Şeyhü'l İslam Ebusuud efendi "Diyar-ı Rum'da teşeffu' caiz değildir" (Rum diyarında-Türkiye'nin batısı-Şafiîlik caiz değildir) demiş. Duhok'un Amidiye bölgesinden gelip Çorum'a yerleşmiş, Peçevî tarihine göre Kürt (muhtemelen Şafiî) bir aileden gelmiş ve Osmanlı'nın Şeyhü'l İslamlık makamına yükselmiş bir alim, nasıl olur da böyle bir fetva verir, diye hayretler içinde kalmıştım. Söke'deki Şafiî Kürtlerin durumunu gözlemleyince büyük alime hak verdim. Büyük alimlerin fetva verirken, fıkhın yanında sosyolojiyi de dikkate aldıklarını anlamıştım.

Çünkü her bölgenin bir ruhu var ve o ruhu dikkate almak bir arada yaşamanın (teayüş) vazgeçilmez bir kuralıdır. Kuşkusuz bir yere dışarıdan gelenler, bir süre geldikleri yerin ruhunu, geleneklerini, kültürünü yaşatmaya çalışırlar, ama bu, zaman içinde yavaşlar, zayıflar, sonunda geçmişte kalmış bir hatıradan ibaret kalır. Direnç gösterilmesi durumunda ise çatışma kaçınılmaz olur. Sonunda kaybedenler de sonradan gelenler olur. Ege'nin genel olarak nasıl bir kültürel ve geleneksel özelliğe sahip olduğunu, yani ruhunu biliyorsunuz, Söke'nin de.

Pazar günkü yazımızda sözünü ettiğim ilk ziyaretimde amcamla Söke çarşısında dolaşıyorduk. Namaz vakti gelince genç, heyecanlı bir İmam-Hatipli olarak camiyi sormuştum amcama. Birlikte namaza gittiğimizde bizim oralardan göç edenlerin yoğunluğu dikkatimi çekmişti, şimdilerde İstanbul camilerindeki Suriyeli cemaat yoğunluğu gibi. Amcam, "ilk geldiğimizde camiler çok tenhaydı, cemaat yok gibiydi" dedi. Hakikaten Muş'tan, Van'dan, Ağrı'dan, özellikle medreseler, şeyhler diyarı Bitlis'ten gelenler tıpkı memlekette olduğu gibi son derece dindardılar. Ancak ufaktan ufağa camilerdeki uygulamalara dair şikayetler de duyuyordum. Çoğunluğu Şafiî mezhebinden olan hemşerilerimiz, cemaat namazlarında imamın arkasında fatiha okuyamamaktan, imamın Fatiha'yı besmelesiz okumasından, sonunda da "wele'd-Dallîn" yerine "wele'z Zallîn" demesinden şikayet ediyor ve bunun namazlarını bozduğunu düşünüyorlardı. Bazıları İmam'ın kadın eline dokunduğu için "abdestsiz" (!) namaz kıldırdığını, bu yüzden namazlarının geçersiz olduğunu" söylüyordu. Sökeli hemşerilerimin şikayetlerinin bir benzerini yıllar sonra başka bir vesileyle de duymuştum.

Bir keresinde Konya'da bir konferans vermeye gitmiştik. Cumhuriyetten çok önce gelip orta Anadolu'ya, bu arada Konya'nın Kulu ve Cihanbeyli ilçelerine yerleşmiş Kürtlerle tanışmış, sohbet etmiştim. "Son yıllarda göç eden Kürtlerle ilişkileriniz nasıl" diye sorduğumda, bana şu cevabı vermişlerdi: "Pek bir temasımız yok, ama bir keresinde Konya müftüsü bizim ileri gelenlerimizden birilerine, Ağrılıların oturdukları mahallede cemaat ile imam arasında bir problem var, siz onların dillerinden anlarsınız, bir sorun bakalım, İmamla dertleri neymiş" demişti. Onlar gidip sorunca, cemaat, "bu imam abdestsiz namaz kıldırıyor, biz Şafiîyiz, İmam, hanımının elinden tutup camiye geliyor bazen ve abdest almadan önümüze geçiyor. Bir keresinde de köpeğini getirmişti caminin avlusuna" diye şikayetlerini dile getirmişlerdi.