İran Cumhurbaşkanı Reisi ve Dışişleri Bakanı Abdullahiyan helikopter kazasında vefat ettiler. Komşumuza başsağlığı diliyorum.

Bu vesile ile İran rejimini değerlendirmek ve dersler çıkarmak lazım.

İran hiçbir İslam ülkesine benzemez. İran'ın karakterini tarihî PersFars kültürü ile İslam'ın Şii kolu olan Caferi mezhebi belirlemiştir.

Sünni Osmanlıdan laik Türkiye Cumhuriyeti'nin, Şii İran'dan teokratik İslam Cumhuriyetinin çıkması, Orta Doğu'daki diğer Müslüman ülkelerde bu ikisinin de dışında daha otoriter hatta geleneksel şeyhlik rejimlerinin bulunması tarihi ve sosyolojik bakımdan fevkalade önemli bir araştırma konusudur.

Bugünkü İran rejimi, Şah'ın zalim istibdadına karşı, mollaların liderliğinde halk ayaklanmasıyla 1978'de kuruldu. Son Şah Rıza Pehlevi zamanında, petrol gelirleri sayesinde milli gelir ikiye katlanmış, şehirleşme yüzde 20'den yüzde 50'ye çıkmış, okuryazarlık sorunu neredeyse halledilmişti.

Bu düzeye gelmiş bir toplum, eskisi gibi Şah'ı kutsal otorite kabul edemezdi. Üniversitelerde ve şehirlerde karşı hareketler başladı. Şii İnancında "imam"lar, Hz. Ali'nin varisleridir. "12 İmam"dan sonuncusu İmam Mehdi, bir gün dönecek, adaleti tesis edecektir.

Bu köklü inanç sebebiyle, halk ayaklanmasına "Ayetullah"lar önderlik etti. Şah ise "Yezid"di

Ayetullah Humeyni fıkıhta devrim gibi bir değişiklik yaptı. Aile hukuku kavramı olan "velayet-i fakih"i kamu hukukuna taşıdı. Kurulacak rejim "velayet-i fakih" yani ayetullahların velayeti, denetimi, vesayeti altında olacaktı.

Halk faktörü yani demokrasi "Velayet-i fakih" yani teokrasi İran İslam Cumhuriyeti bu iki esasa dayalı olarak İmam Humeyni'nin "rehberliğinde" 1 Nisan 1979(da ilan edildi

Teokratik denetim altında sınırlı bir demokrasi En tepede Dini Lider, bugün Ayetullah Hamaney var. Cumhurbaşkanı, onun başkanlığı altında bakanlar kurulu, meclis, hepsi Dini Lider'in altındadır.

İran Anayasası'nın 57. Maddesi şöyle:

"İran İslam Cumhuriyeti'nde egemenlik kuvvetleri Velayet-i Fakih'in denetiminde yasama, yürütme ve yargı yetkisindedir. Bu kuvvetler birbirinden bağımsızdır."

Dahası, Şura-i Nigehban (Denetçiler Konseyi) Dini Lider'in atadığı 6 ayetullah ile, Meclis'in seçtiği 6 üyeden oluşuyor, bütün seçim, atama ve yetkileri denetler vb

İran'ın geleceği bu nokta şu soruya bağlıdır: Şehirleşme ve eğitim seviyesi yükselen, internetle dünyaya açılan toplum, yani rejimin demokrasi ayağı, daha ne kadar Ayetullahların vesayetine itaat eder

İtaatsizlik gittikçe artıyor.

İran'da kuvvetli bir entelektüel sınıf vardır. Uluslararası atıf indekslerine giren bilimsel yayınlarda İran Türkiye'nin önüne geçmiştir. Rejim, devrim heyecanıyla hayal edilen yer yüzü cennetini kurmadığı, muktedirlerin yolsuzluğa battığı görülüyor. "