Nobel İktisat Ödülü'nü kazanan Prof. Daron Acemoğlu sade iktisat sahasında değil, 'tarih felsefesi' alanında da bu büyük ödülü çoktandır hak etmiş bir bilim insanıdır.

Başka örneklerinde olduğu gibi, bu ödül de Acemoğlu ile birlikte Simon Johnson ve James A. Robinson'a verildi. Çünkü ödül kazandıran eserlerde bu üç imza var.

Kendisini yürekten kutluyorum.

Aşağıda Acemoğlu'nun görüşlerinden küçük bir seçki sunacağım. Öncelikle şunu belirteyim ki, bu ödülü getiren asıl faktör, Acemoğlu'nun "kurumlar" sorununu esas alan kitap ve çalışmalarıdır.

Acemoğlu'nun hem çağımızdaki politika modelleriyle, hem iktisat tarihindeki bulgularla geliştirdiği 'felsefe'yi şöyle özetleyebilirim: Kurumlar açık ve kapsayıcı (inclusive) ise bireylerin yetenekleri harekete geçiyor, yenilikler ortaya çıkıyor, ülke gelişiyor. Böyle değil de kurumlar kaynakları tekeline alıyor. Buna "extractive" diyor, yani kaynakları toplumdan 'çekip alan', kendinde, hizmetkarlarında toplayan otoriteler Bireyleri, farklı görüş ve teşebbüsleri pasifleştiren bu hantal otorite gelişmeyi engelliyor.

Kurumlar Devlet, resmi kurumlar, partiler, üniversiteler, şirketler

Daron Acemoğlu bu teorisini, James Robinson'la birlikte yazdığı "Ulusların Düşüşü" adlı kitabında tarihe ve günümüzün otoriter rejimlerine uyguladı. Bireysel girişimin ortaya çıkmasına ve kaynak kullanmasına açık olan, yenilikleri bastırmayan ülkelerde ekonomi gelişti. Bu nitelikte olmayan ülkeler gelişmedi.

Çin, Rus, Bizans, eski Orta Doğu imparatorlukları ve Osmanlı böyleydi.

Avrupa'da matbaa harflerini sıradan bir demir döküm ustası yapmış, piyasa hemen geliştirmişti. Bizde fetva ve fermanla kurulmuştu, sahip çıkacak çapta bir 'kitap piyasası' da yoktu

Acemoğlu yine Robinson'la yazdığı "Dar Koridor" adlı büyük eserinde; açık-özgür toplum dinamizmiyle, otoriter rejimlerle mukayese eder. Yüksek gelişmişlik seviyesi "dar bir koridor"du. Ancak "kapsayıcı" kurumlarla mümkün oluyordu.

Otoriter rejimler bir noktaya kadar gelişme sağlayabiliyor ama bilgi, beceri, yenilikçilik ve toplumsal dinamizm önem kazandıkça duraklıyorlardı. "Ufuktaki Tehlike" başlığı altında tek adam rejimlerinin "kurumların yetersiz kalmasına" sebep olarak gelişme performansını düşürdüklerini anlatırlar.

Acemoğlu'nun son kitabı, Simon Johnson ile yazdığı "İktidar ve Teknoloji, Bin yıllık mücadele" adını taşıyor. Bu üç eseri okurlarıma tavsiye ederim. (Doğan Kitap)

TÜRKİYE HAKKINDA

Acemoğlu hemen bütün acıkmalarında, Türkiye'nin 2001-2008 arasındaki büyümesini över çünkü verimlilik artışına dayalı bir büyümeydi. Sonrasını eleştirir, hatta endişelidir. Çünkü verimlilik artmamış, büyüme tüketimle ve rantla körüklenmişti.