Birinci Dünya Savaşı yıllarında gençliğe heyecan veren yeni "imparatorluk ruhu", Turan tasavvuruna, öncelikle de bunun kapısı Azerbaycan'a yönelmişti.

Şevket Süreyya Aydemir "Suyu Arayan Adam"da, o neslin ruhunu çok duygulu ifadelerle anlatır.

Kafkas Cephesinin genç ve atılgan Kumandanı Hafız Hakkı Paşa, günlüğünde, Kanuni Süleyman'ının Avrupa seferlerini eleştiriyor, Rumeli'ye değil Kafkasya'ya ehemmiyet vermeliydiler diye yazıyordu. Paşa'ya göre "Kafkasya yüz bin defa daha önemli"ydi. Fakat Rus ordusunun Osmanlı ordusundan güçlü olduğunun da farkındaydı.

Hafız Hakkı Paşa'nın "Sarıkamış Günlüğü"nü Murat Bardakçı tıpkıbasımıyla birlikte yayınladı.

Sarıkamış faciasının sebebi bu duygular değildir, kış mevsiminde yanlış çıkan askeri planlamadır, ayrı konu…

Savaşın sonuna doğru Enver Paşa Kafkas cephesini takviye etti. Ali Fuat Cebesoy, Enver Paşa'nın, muhtemel Milli Mücadele için Doğu'da askeri bir zemin hazırlamak düşüncesiyle bunu yaptığını yazar. Bu ordu, "İslam Ordusu" adıyla Nuri Paşa'nın Kumandasında, 1918 yılının 20 Haziran'ında Gence'yi, 15 Eylül'ünde Bakü'yü kurtardı.

Harekât, Azerbaycan lideri Mehmet Emin Resulzade ve Kazan Türklerinin lideri Sadri Maksudi'nin (Arsal) İstanbul'da Enver Paşa'yla yaptığı görüşmeler üzerine planlanmıştı.

Bu konularda merhum Akdes Nimet Kurat hocamızın "Türkiye ve Rusya" adlı eserini tavsiye ederim.

"Çırpınırdı Garadeniz" o yılların ruhunu en iyi anlatan şarkıdır. Azerbaycanlı Şair Ahmet Cevad yazmış, Üzeyir Hacıbeyli tarafından bestelenmişti.

Bakü Harekâtı olmasaydı, bugünkü Azerbaycan küçük bir coğrafyaya sıkışabilirdi, "Zengezur Koridoru"ndan bahsedemezdik.

Stalin, iç sınırları çizerken, Azerbaycan Türkleriyle Anadolu Türkleri arasındaki irtibatı kesmek için, Ermenistan'ın Zengezur bölgesini İran'a kadar uzatmış, Azerbaycan'ın Nahcivan'la irtibatını koparmıştı. Nahcivan Türkiye ile sınırdaştır.

İşte, Trump'ın rol kapmasıyla açılan "Zengezur Koridoru" Azerbaycan'la Nahcıvan'ı bağlayacaktır; kara ve demiryolu, boru hatları, fiber optik dahil.

Trump buna "Trump Koridoru" adı verdi. Koridorun güvenliğini Ermeniler sağlayacak, İşletmesini bir Amerikan şirketi yapacak…

Fakat bunlar koridorunun sağlayacağı büyük yararlar karşısında küçük kalır.

Azerbaycan Türkiye ile doğrudan irtibatlanacak; bu, Azerbaycan'ın Türkiye üzerinden Karadeniz ve Avrupa ekonomilerine açılması, Stalin'in koyduğu izolasyondan kurtulmasıdır.

Bunun Türkiye'ye yararı açıktır. Ayrıca, Türkiye, ancak İran üzerinde yapabildiği Orta Asya ticaretini Azerbaycan üzerinden yapabilecektir.