Hasan bey: "Vaizleri dinledim, bana tesir etmedi. Düşündüm ki kasaveti kalbimden başka üç sebep gördüm." beyanını izah ederseniz sevinirim."

Söylediğini Yaşamak

En zor meslek vaizliktir, yani birisine nasihat etmektir. Çünkü vaiz ilk fırçasını bizzat Kur'ân'dan yiyor. "Ey iman Edenler! Yapmayacağınız şeyi niçin söylüyorsunuz Yapmayacağınız şeyleri söylemeniz Allah katında nefretle karşılanır."1

"Bana uyma, söylediklerime uy!" tarzında bir söylem makbul değildir. Herkes senin davranışına bakıyor, sözüne değil. Dil yalan söyler, ama fıtrat ve davranış yalan söylemez. Davranışın yanında sözler geçersizdir.

Bu yüzden Cenab-ı Allah nasihatçi olarak seçtiği peygamberleri, önce "söylediğini yaşayan insanlar" olarak bize sunmuştur.

Vaizlerin de, söylediklerini yaşayan insanlar olması bu yüzden önemlidir. Çünkü toplumun örnek insanlarıdırlar. Ama neticede vaizler de insandırlar, melek değildirler. Hata etmek onların da hakkıdır. Fakat dikkat etmek gerekir. Allah yardımcıları olsun. Âmin.

Mizan-ı Şeriatı Korumak

Bediüzzaman diyor ki:

"Ben vaizleri dinledim; nasihatleri bana tesir etmedi. Düşündüm. Kasâvet-i kalbimden başka üç sebep buldum:

Birincisi: Zaman-ı hâzırayı zaman-ı sâlifeye kıyas ederek yalnız tasvir-i müddeâyı parlak ve mübalâğalı gösteriyorlar. Tesir ettirmek için ispat-ı müddeâ ve müteharrî-i hakikati iknâ lâzım iken, ihmal ediyorlar.

İkincisi: Birşeyi tergib veya terhib etmekle ondan daha mühim şeyi tenzil edeceklerinden, muvazene-i şeriatı muhafaza etmiyorlar.

Üçüncüsü: Belâgatın muktezası olan, hâle mutabık, yani ilcaat-ı zamana muvafık, yani teşhis-i illete münasip söz söylemezler. Güya insanları eski zaman köşelerine çekiyorlar, sonra konuşuyorlar. Hâsıl-ı kelâm: Büyük vaizlerimiz hem âlim-i muhakkik olmalı, tâ ispat ve iknâ etsin. Hem hakîm-i müdakkik olmalı, tâ muvazene-i şeriatı bozmasın. Hem beliğ-i muknî olmalı, tâ mukteza-yı hâl ve ilcaat-ı zamana muvafık söz söylesin. Ve mizan-ı şeriatla tartsın. Ve böyle olmaları da şarttır."2

Dengeli Olmak

Burada teknik ve önemli bazı hatalara dikkat çekiliyor: Vaizlerin tesirli olmaları için, şu üç şart vurgulanıyor: