Kur'an-ı Kerim'de birçok ayette insandan ve onun yaratılış özelliklerinden bahsedilmektedir. Bir yandan insanın "şerefinden, en güzel şekilde yaratıldığından, emaneti yüklenmesinden" bahsedilirken diğer yandan insanın "kıskanç, riyakâr, kibirli, cimri, zalim, cahil, nankör, yaptığı iyiliği başa kakan ve zayıf (aciz)" olduğundan bahsedilmektedir.

İnsanın fizyolojik özellikleri, mizacı, olumlu ve olumsuz yönlerinin tamamı bir bütün olarak değerlendirilmeli, insan bütün yönleriyle birlikte tanımlanmalıdır.

İnsanoğlu, yaratılış kodları bakımından çok geniş bir özgürlük alanı olan; iyilik ve kötülükte sınırları çok kesif, derin ve uç noktaya varabilen bir varlıktır. Bir taraftan "eşref-i mahlûkat" yani yeryüzündeki yaratılmışların en şereflisi olma potansiyelini haizken, diğer yandan "belhum adal" yani hayvandan bile aşağı olma potansiyeline sahiptir. Kur'an-ı Kerim'deki ayetlerde insanın "yaratılmışların birçoğundan üstün" (İsra Sûresi, 70) ve "hayvanlardan aşağı" (A'raf Sûresi, 179) olma potansiyelini haiz olduğu beyan edilir.

İyilik ve kötülükte potansiyeli çok yüksek olan insanoğlunun, Allah-u Teâlâ'nın ihsan ettiği "özgür iradesiyle" tercihini haktan yana mı yoksa bâtıldan yana mı kullanacağını sınanır, imtihan edilir. Bu imtihanda, tercihini haktan ve iyilikten yana kullanan insan, yaratılmışların şereflisi makamını hak ederek Cennet'le mükâfatlandırılır (Nisa Sûresi, 13). Tercihini bâtıldan ve kötülükten yana kullanan insan ise hayvandan daha aşağı/belhumadal olarak Cehennem'le cezalandırılır (Maide Sûresi, 10).

İNSAN, MUKADDES EMANETİ YÜKLENMİŞTİR

İnsanoğlu, ruhlar âleminde Rabb'inin, "Ben sizin Rabbiniz değil miyim" sorusuna, "Evet, sen bizim Rabbimizsin" (A'raf Sûresi, 172) cevabını vererek kulluğunu ikrar ile yaratıcının yegâne güç ve hüküm sahibi olduğunu kabul ederek "emanet"i yüklenmiştir.

İnsanoğlunun daha yaratılış safhasında verdiği söz ve yüklendiği "emanet" yani Rabb'inin otoritesini kabul etmesi icbârî değil, iradîdir. Bu söz verişin iradî olduğunu yani insanı kendi rızasıyla bu sözü vererek emaneti yüklendiğini "Şüphesiz biz emaneti göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar onu yüklenmek istemediler, ondan çekindiler. Onu insan yüklendi…" (Ahzab Sûresi, 72) ayetinde beyan edilmektedir.

İNSAN, HALİFE OLARAK YARATILMIŞTIR

İnsanoğlu gerek yaratılış özellikleri, gerek akıl nimeti ve muhakeme kabiliyeti gerekse özgür iradesiyle yeryüzünde halifedir. Kur'an-ı Kerim'de insanın halife olarak yaratılması hakkında şöyle buyurulmaktadır: "Hani, Rabbin meleklere, 'Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım' demişti. Onlar, 'Orada bozgunculuk yapacak, kan dökecek birini mi yaratacaksın Oysa biz sana hamdederek daima seni tesbih ve takdis ediyoruz' demişler. Allah da, 'Ben sizin bilmediğinizi bilirim' demişti" (Bakara Sûresi, 30).

"O, sizi yeryüzünde halifeler (oraya hâkim kimseler) yapan, size verdiği nimetler konusunda sizi sınamak için bazınızı bazınıza derece derece üstün kılandır. Şüphesiz Rabbin, cezası çabuk olandır. Şüphe yok ki O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir" (En'am Sûresi, 165).

YARATILANLARIN BİRÇOĞUNDAN ÜSTÜNDÜR

Allah-u Teâlâ, Kur'an-ı Kerim'de insanı şerefli yarattığına işaret ederek şöyle buyurmaktadır: "Andolsun ki, biz insanoğullarını şerefli kıldık, onların karada ve denizde gezmesini sağladık, temiz şeylerle onları rızıklandırdık, yarattıklarımızın pek çoğundan üstün kıldık" (İsra Sûresi, 70).

İNSAN EN GÜZEL ŞEKİLDE YARATILMIŞTIR

Kur'an-ı Kerim'de insanoğlunun en güzel şekilde yaratılışı hakkında şöyle buyurulmaktadır: "Elbette biz insanı en güzel şekilde yarattık" (Tin Sûresi, 4).

İNSANA ÖZGÜR İRADE VERİLMİŞTİR

Allah-u Teâlâ, insanoğlunun imtihan alanında haktan mı yoksa batıldan mı yana tavır alacağının sınamak için özgür irade vermiştir. İmtihanla alakalı Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurulmaktadır: "O, hanginizin daha güzel amel yapacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratandır. O, mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır" (Mülk Sûresi, 2). Başka bir ayet-i kerimede ise "Her nefis ölümü tadacaktır. Sizi bir imtihan olarak hayır ile de şer ile de deniyoruz/sınıyoruz. Ancak bana döndürüleceksiniz" (Enbiya, 35) buyurulmaktadır. İnsan, kendisine verilen "özgür irade" sayesinde iyiyi ve kötüyü tercih etme vasfına sahiptir ve bu özel durum insanı diğer varlıklardan farklı kılmaktadır.