Neden içimize doldu vehim

Ah ümit, ümit yollar boyunca

Orhan Veli Kanık

"Vehm" veya "Vehim" sözcüğü, Arapçadan dilimize aktarılan ve sözlüklerde; "Kuruntu" karşılığı olarak kullanılan bir kelimedir. Ferit Devellioğlu'nun Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat'inde, "Kuruntu, yersiz korku, şüphe, tereddüt" karşılığı olarak kullanıldığı belirtiliyor. Bu ismin çoğulu ise "Evhâm"dır. Din bilgisi derslerinde sık sık karşılaştığımız bu sözcük, Türkçe sözlüklerde "Vehim" olarak ifade edilmiş olsa da aslı "Vehm"dir.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

İnsanlığın varoluşundan bu yana özellikle iktidar sahipleri toplumu korku ile denetim altına alma çabasındadır. Çünkü varlıklarını sürdürebilmek için toplumun aklının karışması gerekir. Korku duygusu ile sağlıklı düşünmelerinin engellenmesi topluma korku pompalanmasıyla mümkün hâle gelir. Düşman korkusu, kıtlık korkusu ve benzeri pek çok korku senaryosu yöneticilerin iktidarını pekiştirir. Bunların büyük bir çoğunluğu gerçek korkudan çok topluma verilen üstü kapalı mesajlar sonucu oluşan "Vehm" yani "Yersiz korku"dur.

Böyle bir olayın gerçekleşmesi söz konusu olmasa dahi toplumun büyük bir kesimi tesir altında kalarak yersiz bir panik duygusuna kapılmasına neden olabilir. Yıllar önce bir gün eve geldiğimde sevgili eşim Renan panik içinde biliyor musun; "Güneş beş milyar yıl sonra sönerek dünyanın yok olmasına neden olacakmış!" dedi. Anlaşılan etkili bir belgesel seyretmiş ve tesiri altında kalmıştı. Ben de gülerek; "Sen hiç beş milyar yılın ne kadar bir süre olduğunu düşündün mü Bunca korku arasında korkulacak en son şey her hâlde o olmalı! Kendini üzme!" dedim.

Son dönemlerde ekonomik güç, devletlerin yerine kişilerin ve şirketlerin elinde toplanmakta ve gerek yazılı gerekse görsel medya sanıldığı kadar özgür değil. Gerek sahiplerinin gerekse reklam gelirlerini sağlayan şirketlerin yönlendirmeleri sonucu toplulukları yersiz bir korku ile ajite etmeyi hüner kabul edip, biraz da "Muhalefet et meşhur olursun" sözüne uyarak gündemde kalmayı ve rağbet görmeyi arzu ediyorlar.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

Korkudan aklını yitirmek

Günümüzden dört yüz elli yıla yakın bir süre önce Montaigne, "Denemeler" isimli kitabının "Korku Üzerine" adlı bölümünde; "Hekimlerin dediğine göre ondan tez aklımızı başımızdan alan hiçbir tutku yoktur. Gerçekten korkudan aklını yitiren çok adamlar görmüşümdür." demektedir. Toplumsal korku ülkeleri istenmedik maceralara sürükleyebilir. Vehm daha da kötü sonuçlar verir. Toplumu saran vehm duygusu, gerçek olmadığı için tedavisi zor bir durumdur. Toplumun bir kısmını saran vehmi tedavi edici her girişim, "Yalan söylüyorlar" direnişi ile karşılaşır. Çünkü yersiz korku yani vehm insanların sağlıklı düşünmesine engel olmaktadır. Bir köşeye sıkıştırdığınız altı üstü iki-üç kiloluk bir kedinin yakalanmamak için nasıl direndiğini, ufak bir darbe ile hayatının son bulacağını düşünemediğini görmüşsünüzdür. Biraz sakin olsa onun kaçma ihtimali çok daha fazladır, ama korkusu ve insanlara karşı vehmi onun sakin kalmasına mâni olmaktadır.

Roma İmparatoru Theofilos (829-842) Araplara karşı kaybettiği savaşta bir ara mağlubiyetin getirdiği şaşkınlıkla dona kalıp bir türlü kaçamaz. Sonunda ordu komutanlarından biri gelip derin bir uykudan uyandırır gibi onu sarsar ve "Ardımdan gelmezseniz, sizi öldürürüm; çünkü canınızı yitirmeniz, esir düşüp imparatorluğu yitirmenizden daha iyidir." der. Gelişen tehlikeyi gördüğü hâlde kımıldayamaz hâle gelmek vehmin getirdiği sağlıklı düşünmeyi kaybetmenin sonucudur.

strong class'read-more-detail'Haberin Devamı

Deprem olacak

Son dönemde konunun uzmanı bazı kişilerce sık sık dile getirilen "Deprem olacak" beyanları insanların büyük bir vehme kapılmalarına neden olmaktadır. Şuuraltına yerleşen bu yersiz korku bazı insanların bir kamyon geçişinin yarattığı sallantıyı deprem sanmalarına ve ikinci kat penceresinden kendilerini atmalarına yol açmaktadır. Topluma böylesi bir korku enjekte etmek yerine sağlıklı düşünmelerini sağlamak gerek deprem gerekse deprem sonrası nasıl hayatta kalınabileceği konusundaki eğitime hız verilmesine destek olmak gerekir.

Benzer şekilde topluma önderlik yapması gereken çoğu kişinin sanki büyümemiş çocuklar gibi insanlarımızı korkutmaya çalıştıklarını, onları vehm sahibi yapmak için birbirleriyle yarıştıklarını görmekte ve büyük bir üzüntü duymaktayım.