Bir yazarın hayali, insanlığın geleceği için gerçek bir rehber olabilir mi

İngiliz yazar ve düşünür Herbert George Wells, 1866 yılında Londra'da dünyaya gelir. Yetersiz ve çalkantılı bir eğitim sürecininardından1888 yılında Londra Üniversitesi'nden fen bilgisi öğretmeni olarak mezun olur. Bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra edebiyat dünyasına adım atar.

Zaman Makinesi (1895), Doktor Moreau'nun Adası (1896), Görünmez Adam (1897) ve Dünyalar Savaşı (1898) gibi bilim kurgu romanlarının ardından; Modern Bir Ütopya (1905), Özgür Dünya (1914), Yeni Dünya Rehberi (1941) gibi ütopya türünde eserler kaleme alır.

İnsan hakları görüşleri

Geleceğin insanlığı için yazdığı bilim kurgu ve ütopya türü eserlerinin yanı sıra 1940 yılında yayımladığı "The Rights of Man, or What Are We Fighting For / İnsan Hakları ya da Ne İçin Savaşıyoruz" adlı kitapçıkta ortaya koyduğu ilerici görüş ve öneriler; 10 Aralık 1948'de kabul edilen Birleşmiş Milletler'in "Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi", 4 Kasım 1950'de kabul edilip 3 Eylül 1953'de yürürlüğe giren "İnsan Hakları ve Özgürlüklerinin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi" ve 9 Kasım 1998'de parlamentoca kabul edilip 2 Ekim 2000'de yürürlüğe giren "Birleşik Krallık İnsan Hakları Yasası"nın oluşmasına katkı sağlar.

İkinci Dünya Savaşı

1 Eylül 1939 tarihinde Almanya'nın Polonya'yı işgale başlamasıyla birlikte İkinci Dünya Savaşı'nın başladığı kabul edilmektedir. Kısa bir süre sonra H. G. Wells, "The Times" gazetesinin editörüne bir mektup gönderir. Bu mektubunda, "Büyük Savaş" olarak adlandırdığı Birinci Dünya Savaşı sonrasında verilen sözlerin tutulmadığını, ikiyüzlü davranışların karşılıklı suçlamalara yol açtığını ve bu çıkmazın sonunda yeni bir savaşın başladığını ifade eder.

Milletler Cemiyeti eleştirisi

Birinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan Milletler Cemiyeti'nin, silahlı çatışmayı dünyadan kaldırma ve insanlık için yeni bir yaşam başlatma yolundaki devrimci önerinin zayıf ve etkisiz bir ürünü olduğunu söyler. Ardından şu ifadeyi dile getirir: "Eğer bu devrim başarıyla gerçekleşecek, insan mutluluğuna ve uğraşısına yeni bir soluk getirecekse, ancak var olan durumun her yönüyle ve tüm olasılıklarıyla en eksiksiz ve en amansız biçimde tartışılmasıyla gerçekleşecektir. Bu muazzam yeniden yapılanma konusunda hiç kimsenin ve hiçbir insan topluluğunun yeterli bilgisi yok; şimdiki düşmanlarımız da dâhil olmak üzere bütün dünyaya açık, eksiksiz ve korkusuz bir fikir alışverişine giremezsek, yeni bir dünya düzeninin yaslanacağı yol gösterici bir düşünce sistemini hiçbir zaman kuramayacağız." (s. 14-15)

Devletlerin kaçınılmaz sonu

H.G. Wells'in bu öngörüsünün, yalnızca tüm dünya için büyük bir yıkım getiren İkinci Dünya Savaşı sonrasında değil; Kore'de, Vietnam'da, Afganistan'da, Irak'ta, Suriye'de ve Libya'da yaşanan büyük yıkımların yanı sıra, günümüzde gerek Filistin'de gerekse Ukrayna'da devam eden savaşlar sırasında bile anlaşılamadığını görmekteyiz. İnsanlığın var oluşundan günümüze, pek çok devletin gücüdoruğaçıktıktan sonra yok oluşa doğru gittiği bilinmektedir. Bu yok oluşun bir insan ömrüne sığması elbette mümkün değildir. Ancak tarih, er ya da geç her devletin başına böyle bir sonun gelebileceğini bize öğretmiş olmalıdır.

Bir dönem gücü elinde bulunduran kişiler tarafından yönetilen devletler, bu kaçınılmaz sonu akıllarına getirmemekte ısrarcıdırlar. Nitekim bizim dilimizde bir söz vardır: "Benden sonra tufan!" Oysa yönetim sorumluluğu üstlenen insanların, geleceği şekillendirme çabası içinde olmaları gerekir.

Bunca savaş ve insan kaybı, bazı ülkelerin ekonomisine katkı sağlamasına karşın büyük bir kültür ve sermaye kaybına yol açmaktadır. Bazı kişi, kurum ve devletler savaş sayesinde zenginleşme yoluna girebilir. İnsanlık ise bu yöntemle giderek fakirleşmekte ve bu fakirleşme, her konuda tüm insanlığa yayılmaktadır.

H. G. Wells, (Çev. Celâl Üster-Ayla Ortaç), İnsan Hakları, İstanbul, 2012.

Wells'in bildirgesi ve maddeleri

Bir süre sonra "The Times" gazetesine ikinci bir mektup yazan H. G. Wells, birkaç dostuyla birlikte deneme niteliğinde güncellenmiş bir insan hakları bildirgesi hazırladığını belirtir.

"İnsan bu dünyaya kendi kusuru yüzünden gelmediği, geçmişin birikimlerinin ortak mirasçısı olduğu ve o birikimler burada onun adına ortaya koyulan talepleri fazlasıyla karşıladığı için şu sonucu çıkarabiliriz." (s. 19)

H.G. Wells'in kaleme aldığı bildirge on madden oluşmakta; "Her insanın, ırk ya da renk ayrımı yapılmaksızın, bedensel ve zihinsel gelişiminin tüm olanaklarını kullanabilmesi ve doğumundan ölümüne kadar sağlık durumunu koruyabilmesi için yeterli beslenme, barınma, giyim, tıbbi bakım ve yardım görme hakkı vardır." (s. 19)

Irk, dil ve din ayrımı

Bildirgenin ilk maddesinde "Irk ya da renk ayrımı yapılmaksızın" deniyor. Peki ya dil ve din ayrımı Sanırım tüm iyi niyetine karşın, H. G. Wells'in ve onun ortaya attığı öneriler doğrultusunda kaleme alınan Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği yasalarında, ırk ve renk ayrımının yanı sıra dil ve din ayrımı yapılmaya devam edilmektedir.

Yapılan araştırmalar, ilk insanın Afrika'da ortaya çıktığını ve bu coğrafyadan dünyaya yayıldığını kesin bir şekilde ortaya koymaktadır. O hâlde ırk, renk, dil ve din ayrımı zamanla ortaya çıkmış ve farklılaşmıştır. Nasıl ortaya çıktıysa, ortadan kaldırılması da mümkündür. Bu da hiçbir ideoloji veya grubu kayırmadan, yalnızca doğruya erişmek amacıyla yapılacak çalışmalarla çözümlenmesi gereken bir sorundur.

Uluslararası kurumlar

Gerek Birleşmiş Milletler gerek Avrupa Birliği gerekse yeni oluşmakta olan BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika) ve benzeri birlikteliklerin; insanlığı ayırıcı ve yeniden tasnif edici birer güç olarak değil, insanlığı birleştirici ve onun geleceğini oluşturmak için çalışan güçlü kurumlar hâline gelmeleri gerekmektedir. İnsanlar ve devletler, güçlü oldukları dönemlerde geleceği şekillendirecek çalışmalar yapabilirler. Daha sonraki dönemlerde böylesi önerilerde bulunduklarında ise "Aklın neredeydi, sen güçlüyken neden böylesi bir çalışma içinde olmadın" sorusuyla karşılaşırlar.