Dinlenme hakkı, çalışanların en temel anayasal ve sosyal haklarından biridir. Anayasamızın 50'nci maddesinde açıkça "Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir" hükmü yer almaktadır. Bu düzenleme, dinlenmenin yalnızca bireysel bir ihtiyaç olmaktan ziyade, hukuken korunması gereken bir hak olduğunu da vurgulamaktadır.

Bu doğrultuda işçilerin dinlenme hakkı, 4857 sayılı İş Kanunu başta olmak üzere çeşitli yönetmeliklerle ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. İşçiye tanınan dinlenme hakları; ara dinlenmesi, hafta tatili, yıllık ücretli izin ve ulusal bayram ve genel tatil günleri olarak dört başlık altında toplanabilir. Bu haklar, işçinin iş gücünü yeniden kazanmasını, bedensel ve ruhsal sağlığını korumasını ve çalışma hayatında daha verimli olmasını sağlamaya yöneliktir.

ARA DİNLENMESİ

Ara dinlenmesi, işçinin günlük çalışma süresi içerisinde kesintisiz olarak kullanacağı mola zamanlarını ifade etmektedir. Ara dinlenmesi süreleri, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 68'inci maddesi uyarınca çalışma süresine göre belirlenmektedir:

* 4 saat veya daha kısa süreli işlerde en az 15 dakika,

* 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) işlerde en az 30 dakika,

* 7,5 saatten fazla işlerde en az 1 saat.

Ara dinlenme süreleri işverenler tarafından azaltılamamaktadır. Ancak bu sürelerin işçi lehine olacak şekilde, ücretlerinde bir kesinti yapılmadan artırılması mümkündür. Ara dinlenmesi hakkında en önemli husus ara dinlenme sürelerinin çalışma süresinden sayılmamasıdır.

Örneğin, 7 saat çalışan bir işçi 30 dakika ara dinlenme hakkına sahiptir ve işveren bu süreyi kesintisiz şekilde kullandırmalıdır. Ancak işçinin fiili çalışma süresi 6 saat 30 dakika olacaktır.

HAFTA TATİLİ

Hafta tatili, işçinin haftalık çalışmalarının tamamlanmasının ardından kendisine tanınan, kesintisiz dinlenmesini sağlayan temel bir haktır. İş Kanunu'nun 46'ncı maddesine göre işçilere, yedi günlük bir zaman dilimi içinde belirlenen iş günlerinde çalışmış olması koşuluyla kesintisiz en az 24 saat hafta tatili verilmelidir. Hafta tatili kural olarak pazar günüdür. Ancak, işyerinin niteliğine göre farklı günler de hafta tatili olarak saptanabilir.

Hafta tatili, yalnızca bir dinlenme günü değil, aynı zamanda işçinin çalışmadan ücretini aldığı bir gündür. Bu bağlamda, işçi hafta tatilinde çalışmasa dahi çalışmış gibi günlük ücretine hak kazanır. İşveren, işçinin bedensel ve ruhsal sağlığını korumak amacıyla hafta tatili hakkını eksiksiz şekilde kullandırmakla yükümlüdür.

YILLIK ÜCRETLİ İZİN

Yıllık ücretli izin hakkı ve izin süreleri İş Kanunu'nun 53'üncü maddesinde hüküm altına alınmıştır. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, kıdem süreleriyle bağlantılı olarak belirlenmektedir.

Bu doğrultuda yıllık süreleri en az;

* Kıdem süresi 1 yıldan 5 yıla (5 yıl dahil) olan işçilere 14 gün,

* Kıdem süresi 5 yıldan fazla 15 yıldan az olan işçilere 20 gün,

* Kıdem süresi 15 yıldan fazla (15 yıl dahil) olan işçilere 26 gündür.

Yer altı işlerinde çalışan işçiler için bu süreler dörder gün artırılarak uygulanır. Ayrıca 18 ve daha küçük yaştaki işçiler ile 50 yaş ve üzerindekiler için yıllık izin süresi 20 günden az olamaz. İşveren, yıllık izin hakkından vazgeçilmesini talep edemez ve işçi bu hakkını iş sözleşmesi ile devredemez.