Geçen haftaki 2 makâlemizde, birer nebze, fıkıh ilminin ehemmiyeti ve genel olarak fukahânın tabakalarından bahsettik...

Müctehidlerin en yüksek tabakası olan "Müctehid fid-dîn=Dînde müctehid veya Müctehid Fiş-Şer'=Şerîatte müctehid":"Dînî hükümleri, Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkarırken, kendine mahsûs kâide ve usûl koyan mezheb sâhibi müctehidlerdir." Bunlara,"müctehid-i mutlak"da denir.

Dört mezhebdeki fukahâ (dînî hükümleri bildiren fıkıh âlimleri), yedi derecedir. Birincisi, "müctehid fiş-şer'"olan tabakadır. Dört mezhebin imâmları böyledir.(Ahmed Cevdet Paşa)

Büyük fıkıh âlimi, seyyid, allâme Muhammed Emîn İbn-i Âbidîn (rahimehüllah) buyurmuştur ki:"Fakîhlerin başı, İmâm-ı a'zam'dır ve fıkhın dörtte üçü ona âittir."

Müctehidlerin 2. tabakası, "Müctehid fil-Mezheb":"Mezhebde müctehid; mezheb reîsinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dört delîlden (Kitâb, yâni Kur'ân-ı kerîm, sünnet, icmâ', kıyâs), hüküm çıkaran İslâm âlimleridir. Bunlara,"müctehid-i mukayyed"veya"müctehid-i müntesib"de denir.

İmâm Ebû Yûsuf, İmâm Muhammed Şeybânî ve İmâm-ı a'zâm'ın bunların derecesindeki (İmâm Züfer, İmâm Hasan bin Ziyâd gibi) diğer talebeleri,"müctehid fil-mezheb"dir. Bunların çıkardıkları hükümlerden bâzıları, İmâm-ı a'zam'ın çıkarmış olduğu hükümlere uymayabilir. İctihâd derecesine yükseldikleri için, bunların kendi çıkardıkları hükümlere uymaları şarttır.(Kemâl Paşazâde Ahmed bin Süleymân)

"Müctehid fil-mezheb"olan İmâm Muhammed Şeybânî, din bilgilerinde bin kadar kitâb yazmıştır. Talebesinden olanİmâm-ı Şâfiî'nin annesini nikâh ettiği için, vefât edince, kitâbları İmâm-ı Şâfiî'ye kalarak, onun bilgisinin artmasına vesîle olmuştur. Bunun için İmâm-ı Şâfiî;"Yemîn ederim ki, fıkıh (dînî hükümler konusundaki) bilgim, İmâm Muhammed'in kitâblarını okumakla arttı. Fıkıh bilgisini derinleştirmek isteyen, Ebû Hanîfe'nin talebesi ile berâber bulunsun"buyurdu.(Seyyid Ahmed Zühdü Paşa, el-Mecmûatüz-Zühdiyye)

"Müctehîd fil-mezheb"olan âlim, kendi mezheb imâmına uymayabilir. Kendi re'yi ile fetvâ (dînî suâllere cevâb) verir. Fakat delîlleri, mezheb imâmının usûl ve kâidelerine göre arar. Bu kâidelerin dışına çıkmaz.