1970 yılında TRT televizyonunu kuran kadronun önce öndenetim ve redaksiyon şube müdürü, daha sonra da program ve yayın planlama müdürü olmanın bana tanıdığı yetki ve hakla yazıyorum: Bir televiyon sunucusunun kullandığı dil en bulaşı hastalığın mikrobundan daha bulaşıcıdır. Bir televizyonun sunucusu "ayrıntı" yerine "detay"ı kullandığı anda bu sözcük ışık hızını geri bırakan bir hızla bütün sunucuların diline bulaşır sonra da dil bilincinden yoksun katılımcıların ağzına ulaşır.

Gelelim ikinci dil belasına: Bu bela da okuyarak, yazarak değil de kulaktan duyarak öğrenilen yabancı dildir. Bunun en ilginç örneği "hela" yerine kullanılan "100 numara"dır.

Fransız, helaya "sans numero" (san nümero), yani "numarasız" demiş ve kapıya "00" yazmış. Ama bizden bir hacıfışfış bunu "cent numero" (100 numara) diye anlamış ve bizim "ayakyolu" ya da "memişhane" de dediğimiz helanın kapısına "00" ya da "100 numara" diye yazmış. Niye İkisi de "san" olarak okunan "sans" (...sız) ile "cent"i (100) birbirine karıştırmış, hela kapısına "00" (100 numara) diye yazmış.

Türkçede, bunun gibi kulaktan duyma çeviriden kaynaklanan epeyce örnek var. Bunlardan en önemli ve en çarpıcı olanı "devlet aklı"! Yazıyı 15 Şubat 2022 günü Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan "'Devlet aklı' değil 'Hikmet-i hükümet'" başlıklı yazımdan alıntı yaparak tamamlayacağım:

XXI'inci yüzyıla girdiğimizden bu yana (bizim) siyasetçiler, yazarlar, yazıcılar ve de televizyon konuşmacıları devlet aklı diye bir deyim kullanmaya başladılar. Bu da yanlış tercüme, Fransızca "Raison d'Etat" yerine kullanılmakta. Hani "devlet aklı" da kallavi, bol şekerli bir deyim. Anlaşılan Fransızcası kıt biri çevirmiş: Oysa buradaki "raison" akıl değil, "neden" yani "sebep". Meşrutiyet aydını bunu "hikmet-i hükümet" diye çevirmiş, ki doğrudur. Peki ne anlama geliyor "hikmet-i hükümet"

Şu anlama geliyor: (Eski yazılarımı tanık göstermeden hepinizin erişebileceği bir kaynaktan, internetten aktarma yapacağım.)

Hikmet-i hükümet: Devletin bekasının söz konusu olduğu durumlarda her türlü kuraldan muaf tutulmasını savunan siyasal anlayışa "hikmet-i hükümet" denir. Devlet kriz halinde iken varlığı tehlikeye düştüğü durumlarda hukuku askıya alarak aykırı faaliyetlerde bulunmasına doktrinlerde verilen isimdir. Güncel Türkçedeki karşılığı "hükümetin varlık nedeni"dir. Meşrutiyet tartışmaları yaşanırken Osmanlı İmparatorluğu'nda sıklıkla kullanılmış olan bir ifadedir. Fransızca "Raison d'Etat" kavramının karşılığı olarak Türkçede "devlet gereği" ya da "devlet aklı"1 olarak çevrilmektedir. Hikmet-i hükümet anlayışı esas olarak devletin varlığını ve devletin bekasını gözetlemeyi hedefler. Hikmet-i hükümet kelimesinin kökeni Arapçadır ve "hükümetin gözettiği asıl fayda", "hükümetin icraatında, devlet bekasını gözeten maksatlara göre hareket etmesi" anlamlarına gelmektedir. Hikmet-i hükümet anlayışının amacı devletin gücünü korumak, onun devamını sağlamaktır. Bunun için eğer devlet bir suçta tehlikeye girecekse bütün kuralları o anda bulunan geçici dönem için askıya alabilir.