Emperyalizm ve işbirlikçilerinin kötülüğüne karşı çağdaş bir toplum olma yolculuğumuzda şiirin ve romanın üstüne düşeni yaptığını örneklerle aktarmıştım. Öykü ve denemeyle sanatın resim, heykel, tiyatro, sinema, müzik alanlarının ne gerekiyorsa yaptığını gösteren yazarlarımızla, sanatçılarımızla kıvanç duyarak belleğimizi tazeleyelim:

Refik Halit Karay, Mahmut Yesari, Sabahattin Ali, Sait Faik, M. Ş. Esendal, Samim Kocagöz, Haldun Taner, Oktay Akbal, Orhan Kemal, Muzaffer Buyrukçu, Zeyyat Selimoğlu, Bekir Yıldız, Tarık Dursun K., Leyla Erbil, Adnan Özyalçıner, Sevgi Soysal, Selim İleri, gülmece öyküleri yazanlar (Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin, Muzaffer İzgü), Köy Enstitülü yazarlar (Talip Apaydın, Fakir Baykurt, Dursun Akçam, Ümit Kaftancıoğlu, Osman Şahin) ve daha yüzlerce öykücümüz öyküleriyle Aydınlanma ve çağdaşlaşma savaşımızın tuğlalarını döşedi.

Cumhuriyet Dönemi Denemeler Seçkisi'ni (Kültür Bakanlığı, 2002) hazırlarken birikimimizin görkemi karşısında selama durduğum deneme yazarlarımız Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Orhan Burian, Sabahattin Eyuboğlu, Vedat Günyol, Halikarnas Balıkçısı, Cevdet Kudret, Tahir Alangu, Attilâ İlhan, M. Cevdet Anday, C. Atuf Kansu, Necati Cumalı, Oktay Akbal, Fethi Naci, Asım Bezirci, M. İlhan Erdost, Nermi Uygur, Salâh Birsel, Selahattin Hilav, Rauf Mutluay, Adnan Benk, Cemal Süreya, Tahsin Yücel, Berna Moran, Füsun Akatlı, Bertan Onaran, Atilla Özkırımlı, Akşit Göktürk, Emin Özdemir, Afşar Timuçin, Onat Kutlar ve daha yüzlerce değerimiz Cumhuriyet bayrağını gururla taşıyıp kendilerinden sonra gelen kuşaklara aktardı.

Edebiyatımızın bu kıvanç tablosunu 100. Yılında Cumhuriyet'in Yazını (Feridun Andaç-Hikmet Altınkaynak-M. Sadık Aslankara-Öner Yağcı, Cumhuriyet-2023) ve Cumhuriyet'in 100. Yılında Türk Edebiyatı (Haz. Ahmet Bozkurt, İBB-2023) adlı kitaplarda ayrıntılarıyla görülebilir.

Bu tabloya, edebiyatın temeli olan dil devrimimizle gelen Agâh Sırrı Levend, A. Dilaçar, Ö. Asım Aksoy, Nurullah Ataç, Tahsin Yücel, Ali Püsküllüoğlu, Emin Özdemir ve daha onlarca aydınlığı (Bkz. Cumhuriyet'in 100. Yılında Türkçeyle Direnmek, Haz. Ertuğrul Özüaydın, Dil Derneği-2023); Cumhuriyetin dünyayla buluşmasını sağlayan çeviri atağını (Bkz. Cumhuriyet Dönemi Edebiyat Çevirileri Seçkisi (Kültür Bak.-1999) ve bu aydınlıkları sağlayan eğitim devrimimize Mustafa Necati, Saffet Arıkan, Hasan-Âli Yücel, İ. Hakkı Tonguç başta olmak üzere nice eğitimcinin verdiği emeği (Bkz. Cumhuriyet Kitapları'nın yayımladığı Türkiye'de Eğitimin Son 100 Yılı-Niyazi Altunya ve Başlangıcından Cumhuriyet'in 100. Yılına Eğitimimizin Karşıdevrimle Sınavı-