Bütüncül düşünce potansiyeliyle "tek sağlık", hekimliğin son 200 yıllık deneyiminin, bilgi birikiminin sentezidir. Tek sağlık'ın öncülü "tek tıp" terimi 20.yüzyılın son yarısında gündem olmuş, çeyrek yüzyıllık ömrünü tamamlamıştır.

Başlangıçta hekimler ve veteriner hekimlerce geliştirilen "tek tıp" 21. yüzyılın karmaşık sağlık sorunları nedeniyle Tek sağlık'a evrilmiştir. Günümüzde Tek sağlık düşüncesi; insanlar, hayvanlar ve çevremiz için optimum sağlık elde etmek amacıyla yerel, ulusal, bölgesel ve küresel ölçekte çalışılan çoklu disiplinlerarası anlayış, ortak çaba, yeni bir 'düşünce sistemi' olarak bilinmektedir. Son 200 yıllık bilimsel birikimle sağlık gündeminde öne çıkan Tek sağlık, bütüncül paradigma olarak 22 yıldır stratejik önemini sürdürmektedir. Geçen 3-4 yılda Covid-19 pandemisiyle yüzleşen insanlık, bir yanda salgının sosyoekonomik, sosyoekolojik travmalarıyla uğraşırken, diğer yanda bilim ve aşı karşıtlığının sancılarıyla yaşamaktadır. Yaygınlaşan bu trajedi yarınlar açısından düşündürücü, kaygı verici olmaktadır!

RİSKİ AZALTMAK, TEHDİTLERİ ÖNLEMEK

Türkiye'de 2007'den beri süregelen 'Tek sağlık' yolculuğunda, literatürde gözlemlenen yanlış terminoloji, hatalı bilgi birikimi ve yaygınlaşan "bilgisalgını" nedeniyle Tek sağlık Düşüncesi (TSD) üzerine eleştirel görüşlerimi 2021'de şöyle tanımlamıştım: "İnsanlığın yaşamsal deneyimleri, bilgi birikimi ve güncel bilimsel veriler ışığında söylenebilir ki; Tek sağlık, 'Antroposen ağının Karmaşık Sağlık Sorunlarını' disiplinlerötesi yaklaşımla çözme potansiyeline sahip, riskleri azaltma, olası tehditleri önleme ilkeleriyle öne çıkan, çokludisiplinlerarası ve mesleklerarası işbirliği temelinde gelişen bir 'düşünce sistemidir'. Tek sağlık, yüzyıllardır süregelen ve günümüzde 'Biyolojik Tehditler ve Pandemik Salgınlar Fırtınası'na dönüşen, kronikleşmiş sağlık problemlerinin üstünü örtmede kullanılacak moda bir 'kavram' veya 'yeni paradigmanın' farkındaymış gibi yansıtılan, basit iki sözcük değildir, olmamalıdır da." Bu konu "Tek sağlık, 21.Yüzyılın Karmaşık Sorunlarıyla Yüzleşmek" kitabında incelenmesine karşın, son 5 yılda tanım üzerinde ne sosyal medyada ne de "akademik platformlarda" tartışılmamıştır. TSD üzerinde duyarsızlık, düşündürücü, stratejik olarak kaygı vericidir.

BİLİMİ ÖNCELEMEK

Uluslararası sağlık örgütlerinin TSD'yi önemseyerek 2021'de "Tek sağlık Üst Düzey Uzmanlar Paneli'ni oluşturmaları ortak aklın evrimi niteliğindedir. Dolayısıyla, "Tek sağlık Düşüncesi" 21. yüzyılda moda kavram değil, 2500 yıllık düşünce yolculuğunun çağcıl paradigmasıdır. Bu paradigma, mikrobiyal tehditlerin, biyoçeşitlilik kaybının, iklimsel afetlerin ivmelendirdiği sosyoekolojik, sosyoekonomik, sosyopolitik dinamiklerin sinerjik etkilerinin sonucudur. Tek sağlık Düşüncesi, karmaşık sağlık sorunlarının çözümlenmesinde, tehdit ve tehlikelerin önlenmesinde, canlıların "ortak sağlığının" korunmasında uygulanılabilir yol ve yöntemdir. Eğer, sağlık sorunlarının çözümüne yönelik gelecek öngörüsü yapılacaksa, bu bilimsel, mesleki egoların dışına çıkılarak, TSD tarihinin doğru analiziyle mümkündür.