Son dönemlerde kamuoyunun gündemine yerleşen bazı soruşturmalarda artık neredeyse ezbere yazılan bir cümle var: "Etkin pişmanlıktan faydalandı." Özellikle İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne yönelik yürütülen dosyalarda bu ifadeye sıkça rastlıyoruz. Oysa hukukta her kavramın bir içeriği, sınırı ve bağlayıcılığı vardır. "Etkin pişmanlık" da bunlardan biridir ve bu kavram, her ifade veren kişiye otomatik olarak yapıştırılacak bir etiket değildir.

Etkin pişmanlık, ceza hukukunda failin işlediği suçun ortaya çıkarılmasına yardım etmesi, örgüt yapısının çözülmesine katkı sunması veya suça iştirak eden diğer kişilerin tespitine yardımcı olması durumunda cezadan indirim ya da cezasızlık sağlayan bir düzenlemedir. Ancak bu uygulamanın "etkin" sayılabilmesi için verilen bilgilerin yalnızca itiraf düzeyinde kalmaması, somut, yeni ve doğrulanabilir delil sunması gerekir.

DELİLLERLE DESTEKLENMELİ

Yargıtay'ın yerleşik kararlarına göre, sanığın veya başka bir sanığın yalnızca sözlü beyanı, dış dünyadan teyit edilmedikçe tek başına mahkûmiyet için yeterli değildir. Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun 201716-956 E., 201920 K. sayılı kararında bu husus açıkça belirtilmiştir: "Sanığın beyanı, başka delillerle desteklenmediği sürece mahkûmiyet için yeterli değildir."

Bu kural, sıradan bir usul kuralı değil, masumiyet karinesinin ve adil yargılanma hakkının doğrudan güvencesidir. Son dönem uygulamalarında ise ne yazık ki bu hukuki ölçütler sıklıkla ihlal ediliyor. Bazı dosyalarda tutuklama tedbirinin, bir soruşturma aracı olmaktan çıkıp, kişiyi itirafa zorlamanın bir yöntemi haline geldiği görülüyor. Önce tutuklama geliyor, ardından uzun süreli özgürlükten yoksun bırakma, kamuoyunda teşhir ve sonra, beklenen o "pişmanlık" açıklaması.

Bu noktada temel bir soruyu sormak gerekiyor: Bu gerçekten pişmanlık mı, yoksa mecburiyetin adı mı

HUKUKİ GÜVENLİK İLKESİ

Anayasa Mahkemesi, 2019 tarihli Burhan Gökburun kararında (Anayasa Mahkemesi, Burhan Gökburun başvurusu, B. No: 201614886) bu konuyu doğrudan ele aldı. Kararda, gözaltında alınan ifadenin özgür iradeye dayanmadığına ilişkin ciddi şüpheler bulunduğu ve bu beyan esas alınarak yapılan yargılamanın adil yargılanma hakkını ihlal ettiği tespit edildi. Mahkeme şu ifadeyi kullandı: "Baskı altında alınan beyanlar, delil olarak kullanılmamalı; kullanıldığında da hükmün bu beyana dayanılarak kurulması adil yargılanma hakkını ihlal eder."

Benzer şekilde, 2022 tarihli Muhammet İlhan kararında (AYM, Muhammet İlhan başvurusu, B. No: 201810696), cezaevinde uzun süre tutulan bir kişinin etkin pişmanlıktan yararlanmak adına verdiği beyanların, somut bir araştırmaya tabi tutulmadan hükme esas alınması, hukuki güvenlik ilkesine ve adil yargılanma hakkına aykırı bulunmuştur.

SİSTEMİ AYAKTA TUTACAK RUH