Şapka Deyip Geçmeyin-52 - Anlatım Bozuklukları-33

Türkiye Türkçesinde Üstada kadar, çıkma hâliyle öbekleşen "... ehl-i dünyaya riyakârlıklarımDAN İİN beni sıkıyor." şeklinde kullanıma rastlamamıştım. Alışılagelmiş bir kullanım olmadığından ilk karşılaşmada yadırgatıyor. Kusurlu gibi görünüyor. Hamdi Aktaş kardeşimizin suali de zaten bu sebeptendi.

Türkiye Türkçesinde yoktu, ama Üstada gelene kadar İİN edatının başka şive ve lehçelerde çıkma (-den) hâlindeki kelimeyle –DEN İİN şeklinde kullanıldığı olmuş muydu Geçmişte, herhangi bir coğrafyada "–den için" şeklinde bir edat öbeği istimal edilmiş miydi

Hamdi kardeşin mezkür mailine cevabımdan (26 Ağustos 2024) bu yana, diğer Türk lehçelerinde "–den için" aradım.

Yenisey Kitâbelerinde yükleme-belirtme (-i ) halindeki kelimelerle, ağatay veya Kıpçak grubundaki dil ve lehçelerin birkaçında yalın (eksiz) hâldeki zamirlerle de kullanılıyor olması enteresandı.

Hakasçada daha çok tamlayan durumundaki (ilgi hâlindeki) adlar ile kullanılmaktaydı.

Köktürk âbidelerinde yoktu. Gagavuz Türkçesinden uvaşçaya, Harezm sahasından Karahanlı sahasına, Batı Türkçesinden Türkiye Türkçesine kadar hiçbir yerde –den için kullanımı mevcut değildi.

ıkma hâliyle –den için şeklinde kullanan hiç mi yok yâhu, diye araştırmalarımı sürdürürken "Ohhh!" çektim sonunda. Bir Türk soyu kullanıyormuş –den için şeklinde.

Eski ve yeni Türk dil ve lehçeleri arasında "-den için" şeklinde bir kullanım sadece ve bir tek lehçede mevcutmuş. Akademisyen Yong-Sŏng Lİ olmasa, bu bilgiden mahrum kalacaktık.

Eylül 2003 - Ocak 2009 tarihleri arasında Güney Kore hükümetince desteklenen iki araştırma projesine katılarak in, RUSYA, Moğolistan, Ukrayna, Kırgızistan ve Litvanya'da farklı Türk dillerini araştıran Yong-Sŏng Lİ, için edatının bir Türk lehçesinde "-den için" şeklinde çıkma hâlindeki kelimelerle kullanıldığını tespit etmiş.

-Hangi lehçede kullanılıyormuş peki

-Şorcada.

-Şorlar da kim ola Nerede yaşıyormuş "–den için" şeklinde edat öbeği kullanan bu Türk soyu

-Üstadın esâret hayatı yaşadığı Rusya'da.

Şor Türkçesi hakkında bir fikir vermek için iki atasözünü okurlarımızla paylaşayım:

"Kiji ḳarazı iştinde, mal ḳarazı taştında." "At kiştejip tanıjar, kiji erbektejip tanıjar."