Sultan Abdülhamid Aydın'ı nasıl aydınlatmıştı

Mustafa Armağan

Aydın Büyükşehir Belediye Başkanı Özlem Çerçioğlu'nun bugün partisi CHP'den istifa ederek Ak Parti'ye geçeceğini okuyoruz haberlerden. Böylece Aydın bir anda bütün dikkatlerin üzerinde odaklandığı bir vilayet haline geliverdi.

Ben de bu fırsattan istifade ederek Osmanlı'nın Aydın vilayetinde Sultan II. Abdülhamid'in açtırdığı sanat ve meslek okullarına değinmek istedim.

Sultan Abdülhamid'e "milleti cahil bıraktı" diye nice kuru iftira atılmıştır. Bu bakımdan hakkı teslim edilinceye kadar bizden alacaklıdır.

Sultan Abdülhamid'in Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olarak bu topraklarda gerçek manada modern eğitimi tesis eden lider olduğu giderek daha iyi anlaşılmaktadır. Prof. Bayram Kodaman'ın yaptığı hesaba göre irili ufaklı 5 bin okul açılmıştır onun döneminde.

Yalnız Aydın Vilayeti deyince merkezi İzmir olan bir idari bölgeyi anlamamız lazım. Vilayet İzmir'le birlikte Aydın, Saruhan (Manisa), Menteşe ve Denizli sancaklarından oluşan adeta bugünkü Ege bölgesinin tamamını kapsamaktaydı.

Bir akademik yayında Sultanın Aydın vilayetinde tesis ettiği meslek ve sanat okulları şöyle tanıtılır:

"Sultan II. Abdülhamid, Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu durumdan ancak eğitim yolu ile çıkılabileceğini görmüş ve bu nedenle eğitimin her alanında kendisinden önce başlatılmış olan ıslahat hareketlerini daha da geliştirerek var olan eğitim kurumlarını bir adım öteye götürmeye veya mevcut bulunmayan eğitim kurumlarını ise yeni baştan teşkil ederek eğitimin geliştirilmesine gayret etmiştir. Bu bağlamda, başta İstanbul ve diğer şehirlerde Sanayi, Ziraat, Bağcılık ve Aşı Ameliyatı, Ticaret, Lisan ve Ticaret, Jandarma ve Çırak Mektebi gibi pek çok önemli eğitim kurumu açmıştır. Aydın Vilayeti ise bu mekteplerin teşkil edildiği önemli bir merkez olarak bu süreçteki yerini almıştır."

Bkz. Erdoğan Keleş, "II. Abdülhamid devrinde Aydın vilayetinde sanat ve meslek okulları", https://www.historystudies.net/ii-abdulhamid-devrinde-aydin-vilayetinde-sanat-ve-meslek-okullari_461

Şimdi bu makaleyi takip ederek Sultan Abdülhamid'in Aydın vilayetinde yaptırdığı meslek ve sanat okullarına yakından bakalım:

İzmir Islahhanesi ve Hamidiye Sanayi Mektebi: Sultan Abdülaziz zamanında kurulan bu iki kurum Sultan Abdülhamid zamanında geliştirilmiş ve bu suretle "bağımsız ve milli bir sanayi" tesisi için çaba sarf edilmiştir. Okulda her yıl en azı 51, en fazlası ise 300 olmak üzere pek çok çocuk eğitim görmüş, ortalama öğrenci sayısı 180-200 arasında değişmiştir. Öğrencilerin çok büyük bir kısmı ise Müslüman ve Türktür.

Jandarma Mektebi: Jandarma subay ve erlerini yetiştirecek bir okul olarak kurulmuş olup öğrencilere askerlik talim ve terbiyesi, muaşeret (davranış) usulü, ahlak, tarih, Osmanlı coğrafyası, atış talimi, jandarma nizamnamesi, jandarma yazışmaları, jandarmanın görevleri, adlî muamelelerden hukuk ve ceza kanunnameleri gibi dersler okutulmaktaydı.

Çırak mektepleri: Sultan Abdülhamid zamanında şimdi de büyüyen derdimiz olan çırak meselesi de ihmal edilmemiş ve çırak yetiştirecek okullar kurulmuştu. Bunlardan biri de Aydın vilayetindeydi. "Manisa'da iki, Ödemiş, Kula, Alaşehir, Kadıköy, Kuşadası, Menemen, Denizli, Kasaba, Salihli, Akhisar, Bayındır ve Tire'de birer çırak mektebi tesis edilmiştir."