Fatih Ayasofya'da hutbe verdi mi

Mustafa Armağan

Fatih Sultan Mehmed Han Osmanlı tarihinin yüzük taşı mesabesinde bir şahsiyeti. Fetihler Sultanı dizisi de son zamanlarda Sultanın şanını ekranlara taşımayı hedeflemişti. İstanbul'un fethi ve Ayasofya'da kılınan ilk Cuma namazı bölümleri büyük ilgi çekti. Tabii diziyi seyredenler özellikle Ayasofya Camii'nde kılınan ilk namaz hakkındaki sahnelerin doğru olup olmadığını sordular.

Ben işin aslını anlatayım, kararı siz verin.

1 Haziran 1453 günü Ayasofya'da kılınan ilk Cuma namazının hutbesinde geçen ifadelere dair bilgi kırıntılarını şöyle topladım:

Evliya Çelebi Seyahatnamesi cilt 1'de en mufassal malumat var. Geç dönem olmakla birlikte en azından bir Osmanlı kaynağıdır ve "hutbeye Fatih'in çıkarak davudî bülend avaz ile "Elhamdülillahi Rabbil alemin" deyince cümle Müslüman gazilerin sevinçlerinden feryad ettiklerini, kaide-i üslub üzere hutbeyi eda edip inerek Akşemseddin'in ondan izin alarak imamlığa geçtiğini' anlatıyor. Fakat problem şurada: Evliya Çelebi Fetihten 150 sene sonra yazmış bu satırları. Ne kadar güvenilir Büyük bir soru

İkinci olarak Tacizade Cafer Çelebi'nin eseri pek kullanılmayan bir kaynak. Tacizade'nin kitabında anlattıklarını görgü şahitlerinden dinlediği anlaşılıyor. Cuma hutbesini değil ama ilk ziyaretinde Fatih'in dediklerini şöyle aktarıyor:

"(Fatih) Bunun gibi âli binayı temaşa idicek eserden müessire ve ma'luldan illete istidlal yolundan buna sebeb-i zahiri olanın ahvaline intikal idüp "Bu kadar kudret ve kemiyyet ile ki cihan mülkinde şunun gibi asar-ı bedidar itmişdir, rüzgar-ı cefakar-ı alem sahifelerinde anun dahi nam u nişanından komaduğın mülahaza eyleyüb dehrin gaddarlığı ve devrin sitemkarlığı ilm-i şerifinde müekked olub dahi Hudaya padişah "çün sagir u kebir ve şah u vezir kimesne baki kalmaz. Sana her an hezar minnet ki hele Bari ben kulunu bunun gibi bir feth-i azime sebep kıldın" deyu şükürler eyleyup ol makam-ı mübareğin cami-i kebir olmasını emreyledi."

Muhtemelen anlamadınız. Sizin için sadeleştireyim:

'Bunun gibi yüksek binayı temaşa edince eserden eseri yapana, gösterenden gösterilene çıkarım yoluyla buna zahiren sebep olan duruma intikal edip "(Bizans) Bu kadar kudret ve çokluk (servet) ile ki yeryüzünde şunun gibi aşikar eserler ortaya koymuştur, dünyanın cefa veren zaman sayfalarında onun dahi isim ve izi kalmadığı üzerinde düşünüp zamanın acımasızlığı ve acıtıcılığı şerefli ilminde tekrar teyid edilip dahi Hudaya küçük ve büyük, şah ve vezir kimse baki kalmaz. Sana her an binlerce minnet ki ben kulunu bunun gibi bir büyük fethe sebep kıldın" diye şükürler eyleyip o mübarek makamın cami olmasını emreyledi. (TOEM ilavesi, Sayı 21, 1913, s. 23.)