Geçen hafta başladığımız "Vücut mertebeleri vukuattır" başlıklı mütalâamıza devam ediyoruz.

Vücud mertebeleri

1.Camidiyet mertebesi

2.Nebatiyet mertebesi

3.Hayvaniyet mertebesi

4.İnsaniyet mertebesi

5.İman mertebesi

Sıralanan her mertebenin de kendi içinde de değişik makam ve mertebeleri mümkündür. Meselâ iman mertebesinin kendi içinde kalb, ruh, sır, hafa, ahfa, nefis gibi makamları vardır. Bu da ayrı bir mütalâa konusudur.

İşlenen alt bölüm konumuzla alâkalı olan, fiilî veya fizikî vücud verilen her ne ise o, bir vakıadır yani kudretin eseri olan bir fiildir. Dolayısıyla vücud, bir vukuattır, sözü haktır. Manevi varlıkları da zihnî mevcud kabul ederken onlar hakkında zihnî vukuat da söz konusudur.

2. Vücuda gelenlerin illeti vardır

İllet, bir şeyin var olmasını sağlayan ana sebep ya da gerekçedir. Kelimenin diğer tanımları, konumuz haricidir.

Âlemde her ne varsa mutlaka illeti vardır, sebepsiz olması hikmete mugayirdir ve illetsiz vücuda gelmesi muhaldir.1

İllet, bir şeyin varlığının ana nedeni iken, sebeb ise görünen nedenidir. Oruç tutmanın sebebi Ramazan ayının gelmesi, illeti ise Allah'ın emretmesidir.

3.Vücuda gelmeyenler imkânattır

Varlığın çeşitleri vacip, mümkün, mümteni diye üçe ayrılır. Vücudu zorunlu olan Allah'ın varlığı vaciptir, mümkün ve mümteni ile kıyası muhaldir.

Mümkün, hâlihazırda varlığı-yokluğu olmayan ama her iki hâlinin de olabilirliği söz konusu olan şey, dolayısıyla henüz vücudu olmadığı için imkânattır.

Mümteni, olması imkânsız olan şey. Allah'ın eşi, benzeri ve şeriki mümtenidir.

4. İmkânatın vücudu olmadığı için ademî olmasıyla beraber sonsuzdur

Vücudu olmayan sadece imkânat mıdır Ya da imkân, henüz vücudu olmamasıyla ademîdir, adem ise Ehl-i Sünnet itikadına göre hiçbir şey değildir.2

Varlık ile yokluk arasındaki mesafe sonsuzdur. En basit mevcud olan meselâ taş ile hiçlik arası kıyaslama sonsuz kadar uzanır. Taşın aklı olsa diyecek ki; iyi ki taş olmuşum, hiç olmaktan daha iyidir. Bitki iyi ki ağaç olmuşum, yok olmaktan, taş olmaktan daha iyidir. Karınca ise; hiçlikten, cansız olmaktan, bitki olmaktan hayvan olmam, kıyaslanamayacak kadar iyidir, diyecek.