Çünkü, her şey onun dairesinde ve kaderin haricinde hiçbir şey yok!

Gündüz güneşi o kadar baskındır ki bazen varlığını unutur, kendisini hissetmez olduğumuz gibi İlâhî ilim olan kaderin de her şeyi kuşattığını göremez olduğunda, kadere dikkat çekmek için yazılıyor.

Ekmek almak için evden çıkılıyor, dönünceye kadar, çıkmadan önce yapılan ekmek alma plânı, size ait kısmı, ama o plânın da içinde olduğu haricindeki vakıalar daha kapsamlı bir plânın varlığını gösterir. Sizin dışınızda, ama sizinle doğrudan ya da dolaylı alâkalı her şey gerçekleşen mutlak bir plânın var olduğunu gösterir.

Mutlak plân, genel hatları çizili, ama ayrıntıda değişikliğin mümkün olduğu bir plân. Bu program çerçevesinde yapılması istenilene teşvik, sakınılması gerekenlere de ikazın olduğu bir plân. Kişi, hesapta olmayan bir hayır ya da şer işler, sonraki işini etkiler. Bazen da plân sahibi tarafından ikrâm nev'inden tadilatlı yeni bir plânın da olabildiği, ama bunun dahi o değişmez büyük plânın içinde yer aldığı bir programdır, kader.

Her şeyin çekilip çevrildiği, her şeyde doğrudan ya da dolaylı merhamet, güzellik, hikmet ve nihayetinde dünya ve ahirete şâmil bir adaletin kuşattığı büyük bir ilimdir kader.

Bilgi, bilinenden sonra oluşur ve ona bağlıdır. Güneşin sürekli doğup batması güneşle ilgili bilginin oluşmasını netice verirken, o bilgi sebebiyle güneş doğmuyor, güneş doğduğu için bilgi oluyor. Bu misal, olan biten şeyleri bilginin yönetmediğini anlatmak içindir. Kaderi anlamaya yaklaşmak içindir.

Allah'ın bilmesi ise, yaratıcı olması hasebiyle zaman ve mekâna, eşya ve hâdiseye bağlı olmayıp nasıl olacak ise ilmi onunla mutabık ve alâkalıdır.

İki kıskacındaki çöpü, yuvasına taşıyan karıncanın önündeki su birikintisinde boğulmasın diye hafifçe rüzgârı estirerek o birikintinin yanına savurup, yuvasına sevkindeki bilmeyi gösterir, kader.

Kimsenin bilmediği, hatta sahibinin dahi unuttuğu gizli bir kabahati sebebiyle doğrudan alâkalı olmayan bir suçlamaya muhatap olmakla hakikî adaletin sağlandığını bildiren ve gösteren bir ilimdir, kader.