2024 yılına girmek üzereyiz. Ukrayna savaşı gelecek yıl da gündemi meşgul edecek. Bugünlerde Ukrayna'ya dair okuduğum iki kitap 2023 yılı içinde yayınlandı. Yayın dünyasının zor günler yaşadığı bu dönemde bu kitaplardan bahsetmek istedim.

Promete Hareketi

Bizde yeterince tartışılmamış Promete Hareketi, 1.Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkar.

1917 Bolşevik Devrimi yayılma sürecine girmiştir. Polonya merkezli Promete Hareketi, Doğu Avrupa'da Katolik dünyanın temsilcisi Polonya'nın Sovyetlere karşı bir hat teşkil edeceğine inanmaktaydı. Polonya'ya kısmen el uzatan Batı'daki dostu Fransa'dır.

Sovyet hâkimiyetine giren ülkeler ve kendilerine sıra geleceğini düşünen coğrafyalardan aydınlar bir araya geldiler. Kızıl Ordu'ya karşı başlayan Prometeizme Ukrayna'dan, Gürcistan'dan, Azerbaycan'dan, Türkistan'dan aydınlar da katıldılar. Paris, Berlin, Varşova, İstanbul, Tokyo, Şangay gibi şehirlerde varlık gösteren sürgündeki aydınlar Paris'te Promethee (1926-1938) dergisini kesintisiz yayınladılar. Promete Hareketi'nin içinde Polonyalı, Ukraynalı aydınlar olduğu gibi isimlerini çok iyi bildiğimiz Mustafa Çokay, Ayas İshaki, Sultan Galiyev, Zeki V. Togan gibi isimler de var.

Bu köşede Polonya-Litvanya Birliği'nden ve Polonya'nın Batı Ukrayna'ya bakışından bahsetmiştik. Doğu Kütüphanesi tarafından yayınlanan Eva Gurbanova'nın titiz çalışması "Promete Hareketi" meraklıları için birçok arşiv belgesini barındırıyor.

Kitapta Ukrayna'nın 1. Dünya Savaşı'nda yaşadıklarının nasıl tekerrür ettiğini göreceksiniz. Kızıl Ordu ve Beyaz Ruslar arasındaki iç savaşın ortasında kalan Ukraynalılar bağımsızlık için Avrupalılardan sözler alırlar. Avrupa'nın buğday ambarı Ukrayna zamanla tifo salgınıyla kırılmakta ve asker kaybetmektedir. Bağımsızlık idealinin lideri Simon Petlura Kızılhaç'tan ilaç ister ve beklemeye başlar. Oysa Avrupa devletleri konjonktüre göre hareket eder ve Ukrayna'ya ilaç verilmesini yasaklar.

1 Numaralı Peron

Ukrayna'yı merkeze alan bu kurmaca öykü Boris ve Elena'nın fotoğrafı üzerinden başlıyor. Genç kalem Ece Yazar'ın ilk roman deneyimi 1 Numaralı Peron (Direkt Yayınevi), okuyucuyu 1.Dünya Savaşı yıllarına götürüyor. Rus iç savaşı ve Polonya'nın ortasında kalan Ukrayna'nın o günlerini Promete Hareketi etraflıca anlatıyor.