1907 yılı sonlarında İstanbul'a geldikten sonra, Şark vilâyetlerindeki eğitim-maarif hizmetlerini geliştirmek için hükümet nezdinde harekete geçen Bediüzzaman Said Nursî, meramını dile getirdiği bir dilekçe ile Saltanat Sekreteryasına takdim eder.

Dilekçesinde, haliyle Şark vilâyetlerinde uygulanmak üzere gerekli maarif projeleri (mektep ve medrese) için ciddî taleplerde bulunur. Ayrıca, memleketin genel durumu hakkında da bazı teklif ve tavsiyeleri olur.

Onun bu teklif ve talepleri, ne yazık ki başına ciddî işler açar. Bilhassa Padişah'tan gelen ihsan (bir kese altın) ve maaşı kabul etmemesi, her suâle cevap veriyor olması ve yönetimi kızdıracak derecede hürriyet ve meşrutiyetten yana tavır sergilemesi, Yıldız Sarayı siyasetini evham ve endişeye sevk eder. Neticede, iş Yıldız Askerî Mahkemesine kadar gider. Orada yargılanır, Üstad Bediüzzaman. Mahkemenin akabinde, evvela tımarhaneye, bilâhere hapishaneye sevk edilir. Ancak, her iki "mekteb-i musibet"ten de beraat ederek kurtulur. Fakat, yine de takip ve tarassut altında tutularak ona rahatlık yüzü verilmez.

Bu dönemde başına gelenler ve görmüş olduğu aykırı muameleler hakkında bazı çarpıcı ifadeler Üstad Bediüzzaman. İşte, kitaplara ve tarihin kayıtlarına geçen o ifadelerden bir kaçı:

"Evvel (1908'den evvel) Şark'ta fenalığın sebebi, Şark'ın uzvu hastalanmış zannediyordum. Vaktâ ki, hasta olan İstanbul'u gördüm, nabzını tuttum, teşrih ettim (açıp baktım). Anladım ki, kalbindeki hastalıktır, her tarafa sirayet eder. Tedâvisine çalıştım; bir divânelikle taltif edildim." (Divânı Harbi Örfî: 87)

Divânelikle suçlanan Said Nursî, gönderilmiş olduğu Üsküdar Toptaşı Bimarhanesinde karşısına geçen doktorlara derdini anlatırken şunları söyler: "Dedim: Ey Tabîb Efendi! Sen dinle ben söyleyeceğim... Cinnetime (deliliğime) bir delîl daha senin eline vereceğim: Suâl olunmadan cevâb... Antika bir dîvânenin sözünü dinlemeyi arzû ederseniz. Muâyenemi muhâkeme sûretinde istiyorum. Senin vicdânın da hakem olsun. Tabîbe ders-i tıb vermek fuzûlîlik; ammâ, teşhîs-i illete yardım edecek noktalar hastanın vazîfesidir. Hem de istikbâl sizi tekzîb etmemek için, dinlemeye lüzûm görmeli, söylediklerimi nazar-ı mütâlaaya almalısınız."

Üstad Bediüzzaman, kendisine yapılan itham, isnat ve suçlamalara karşı özetle şu açıklamalarda bulunur:

1. Kaba olan ahvâlimi, hassas İstanbul mizânıyla (terazisiyle) tartmamalısınız. Öyle yaparsanız, Dersaâdet'ten (Başkent'ten) önümüze sed çekmiş olursunuz. Hem de ekser Şarklı hemşehrilerimi tîmârhâneye sevk etmek lâzım gelir.

2. Ben "Nemelâzım, başkası düşünsün" demem, diyemem. Ben Müslümânım, İslâmiyet cihetiyle mânen me'mûrum ve sadâkatle mükellefim.. Millete, dîn ve devlete nâfî (faydalı) olan bir şeyi düşüneceğim.

3. Cinnetime hükmeden zevat, tezad içindedir. Zîrâ, ef'alleriyle demişler: "Dîvânedir; çünkü, her mesâil-i müşkileye cevâb veriyor." Böyle bir delîl getiren, elbette delidir.