Cumhuriyet ilân edildiğinde, Millet Meclisi'nde iki grup vardı: I. Grubun başını M. Kemal, M. İsmet ve M. Fevzi Paşalar çekiyordu. II. Grubun başında ise K. Karabekir, Ali Fuat ve Refet Bele Paşalar bulunuyordu.

1923 yılı Mart ayı sonlarında Ali Şükrü Beyin katledilmesinden sonra, II. Grubun gücü kırılmış ve Meclis'te zayıf bir duruma düşmüşlerdi. Aynı sene içinde yapılan erken seçimden sonra, Karabekir grubunun daha da zayıfladığı görüldü. Aslında bunlara "II. Grubun bakiyesi" demek daha doğru olur.

İşte tam da bu şartlar altında, yeni Türkiye'nin yeni rejimi olarak tasarlanan Cumhuriyetin ilân hazırlıklarına başlandı. Cumhuriyetin resmen ilân edileceği gün için de âdeta fırsat kollandı. Nihayet, beklenen fırsat için 29 Ekim günü uygun görüldü ve resmî kuruluş gerçekleştirilmiş oldu.

Peki, Mustafa Kemal ve arkadaşlarının kolladığı ortam ve beklediği fırsat neydi Şimdi o nokta üzerinde durmaya çalışalım.

«

1 Kasım 1922'de Saltanat sistemi kaldırıldığında, yeni Türkiye'nin hangi rejimle, hangi sistemle idare edileceği henüz belli değildi. Yine de, Monarşik bir sistem olan Saltanata dönülmeyeceği az-çok biliniyordu. Yeni Türkiye'de Krallık-Feodalite gibi yönetimler de olamayacağına göre, geriye Cumhuriyet kalıyordu.

Özetle, Cumhurî sisteme karşı bir umumî kabul vardı. Meclis ekseriyeti, Cumhuriyeti benimseyerek kabul edecek durumdaydı.

Yakın tarih okuması yapan bazı kimseler, Karabekir ve arkadaşlarının Cumhuriyete sıcak bakmadığını, Saltanat sistemine dönmek istediklerini söylüyorlar. Bu kimseler, yakın tarihi tahkikli bir sûrette okumuyorlar, bilmiyorlar. Onlara şimdilik şunu hatırlatalım: Karabekir ve arkadaşları, Kemal Paşa ve arkadaşlarından daha cumhuriyetçidirler. Bir delilimiz şudur: Yeni Türkiye'de 9 Eylül 1923'te ilk kurulan partinin adı "Halk Fırkası"dır. Yani, parti isminde "Cumhuriyet" tabiri yoktur; bu tabir sonradan eklendi. Sebebi şudur: Karabekir ve arkadaşları, Hilâfetin kaldırılmasından (3 Mart 1923) sonra Halk Fırkası'ndan ayrıldılar. 14 kişiyle birlikte yeni bir parti kurdular. İşte bu parti, yeni Türkiye'de 17 Kasım 1924'te kurulan ikinci partiydi ve isminde de "Cumhuriyet" tabiri vardı. Tam ismi "Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası"dır.

CB ve Halk Fırkası Reisi olan Mustafa Kemal, bu durumu öğrenir öğrenmez, kendince bir tedbir aldı. O tedbir şudur: Birinci adım olarak, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın (TCF'nin) resmî kabul ve ilân tarihini geciktirdi. İkinci adım olarak, başında bulunduğu Halk Fırkası'nın ismini değiştirdi. Başına "Cumhuriyet" tabirini eklemledi. Bu eklemleme, yerine tam oturmuyor. Bir yama gibi duruyor. Türk dili kaidesine göre, bu isim ya "Cumhuriyetçi Halk Partisi", ya da "Halkçı Cumhuriyet Partisi" şeklinde olmalı.