Nefis, Cenab-ı Hakk'ın mutlak rabliğine ayna olmak için yaratılmıştır. Bu sebeple de nefse mutlak rabliğe ait sıfatlar, özellikler verilmiştir.

Nefis terbiye edilmediği sürece yüzünü hep kendisine çevirir. Aynada gördüklerini kendine mal eder, sahiplenir.

Nefis terbiyesinde onun için evvela nefsin yüzü kendinden çekilir, kendinde gördüklerinin esasen hariçten geldiği, gördüklerinin kendi malı olmadığı ona anlatılır. Bu anlatmalar da daha ziyade erbainlerle yapılır.

Oruç, nefis terbiyesinde çok önemli bir fonksiyon eda eder. Nefis böylece kendisinin bir hiç olduğunu anlar. Kendisine, sonsuz acz, fakr ve hiçlikten başka bir sıfat izafe edemez.

Terbiye devam ettikçe nefsin mertebeleri de müspet manada artar. Emmare iken, levvame, mülheme, mutmainne, radiye, mardiye gibi dönüşümler yaşar. Fakat, nefis safiye veya zekiyye mertebesine ulaşmadıkça bütün kötülüklerden arınmış sayılmaz. Onun için de kendisinde mevcut kötülükler sebebiyle her zaman tuzağa düşer. Bu açıdan da safiye veya zekiyye mertebesine ulaşmamış nefse asla itimat edilmez.

Nefiste en tehlikeli, dört nüve, dört potansiyel hal vardır. Bunlar, firavunluk, nemrutluk, hamanlık ve karunluk halleridir. Nefis bu hallerden birini veya hepsini bünyesinde barındırdığı sürece, bu halleri tehlikeye sürükleyen pozisyonlar karşısında her an mağlup olabilir. Bazen makam, bazen mal- mülk, bazen ilim baştan çıkarır, insanı, Firavun, Nemrut, Karun, Haman haline getirir.

Geçmişte mardiye haline gelinceye kadarki terbiyesi de bu hallerin zuhuru karşısında bir fayda vermez, kişi ebedi hüsrana uğrar. Onun için Hz. Yusuf, "Ben nefsimi aklamıyorum, çünkü nefis daima kötülüğü emreder" (Yusuf, 53) buyurmuştur. Onun " Rabbimin merhameti müstesna" (Yusuf, 53) demesi, Cenab-ı Hakk'ın dilemesi ve merhameti dışında, hiçbir sebebin nefsin kötülüğünü gidermeye yetmeyeceğine önemli bir işarettir.

Nefisteki bu dört hasletin tamamen giderilmesi, gerçek nefis terbiyesinin son noktaya taşınmasıdır. Bu dört kötü hasletten de kurtulan nefis, nefs-i safiye ve zekiyyedir. Mutlak rabliğin, saf ve duru bir aynasıdır. Böyle bir nefis kendisini seyrettiğinde de Rabbini görür. Onun içindir ki, nefsini bilen Rabbini bilir, denilmiştir.

Nefis, ihsan mertebesine ulaşmamış kişiler için her zaman tehlikeli halini korur. Söz konusu dört kötü halden kurtulması da yine kişinin ihsan mertebesine ulaşmasıyla alakalıdır.