Gözümüzü bir saniyeliğine ayırdığımızda, dünyanın ritmini kaçırdığımızı sandığımız bir çağdayız. O camgöbeği ekrandaki her 'son dakika' bildirimi, bir önceki felaketin enkazını siliyor. Ekonomi, siyaset, hukuk. Hepsi, kuralları maç sırasında değişen bir oyunun uğultusuna döndü. İnsanın en temel hakkı elinden alındı: Yarını öngörebilme.

Peki ya biz, gözümüzü o ekrandan bir saniye ayırınca gerçekten neyi kaçırıyoruz: dünyayı mı, yoksa kendimizi mi

Ya da bir dakika durun. Ekran kapandığında, elimizde ne kalıyor daha doğru sanki

Elimize, o gürültüden çok daha kadim, çok daha ağır bir şey kalıyor. Önce maddi kültür kalıyor. Köklerimizden söküldüğümüzü sandığımız anda, bir zanaatkârın çamuru parmaklarının arasında hissetmesi, toprağa sabırla şekil vermesidir o. Pikselin soğuk klonlamasının aksine, o yüzbinlerce yılın kas hafızası, binlerce yıldır değişmeyen bir kimyayı, bir inşa etme eyleminin öngörülebilir hazzını hatırlatır. Bu, unutmaya ve unutulmaya direnen bir değerdir.

Geçen hafta bir çömlek simyacısını izledim. Belki yetmişindeydi. Elleri kırmızı çamurun içindeydi; atölyeye ise sahilden vuran yosun kokusu bir ilham gibi dolmuştu. Odunları asırlık fırına sürerken, tornasının başında, adeta yıllara meydan okuyordu. Tornayı açmadan önce toprağı avuçlarında ısıttı. "Toprak soğuksa dinlemez," dedi. Tornanın dönmeye başlamasıyla, dışarıdaki dalga sesine karışan o hafif uğultu... Sanki zamanın kendisi ağır ağır dönüyordu. O an düşündüm; o sırada ekranda akan milyon haberden biri bile bu kadar yalın, bu kadar sarsılmaz bir hakikati söylemiyordu. O usta, o simyacı, o felaket senaryoları gerçekleşse bile, çömleğini yine yapacaktı. Çünkü biliyordu. Ekran bilmez; toprak bilir.

Tornayı kapatırken sordum: "Oğlunuz da bu işi yapıyor mu" Acı acı gülümsedi.

Oğlu bankacıymış.

Toprağın bin yıllık dili, bir kuşaklık mesafede susmuştu. İşte o an, o ustanın bilgisinin, o "kas hafızası"nın ne kadar kırılgan, ne kadar sonlu olduğunu anladım.

Ve o maddi sığınağın harcı, gelenek ve görenekle karılır. Bir fincan kahvenin, asırlık bir ritüele dönüşmesi, tek başına bir eylem değil, bir topluluğu birbirine bağlayan sözsüz bir yemindir. O maddi nesne, bir geleneğin taşıyıcısı olduğunda anlam kazanır. Bir kahvenin "hatırı", koca bir dengeyi sırtında taşır. Bizim "öngörülemez" sandığımız krizlerin ortasında, bir geleneğin topluluğu bir arada tutan sessiz protokolü, öngörülebilirliğin ta kendidir.

Gelenek, toplumun kriz anlarında tutunduğu en sessiz sigortadır.

Modern dünyanın bütün algoritmaları çökerken bile, bir kahvenin hatırı ayakta kalır.

Nihayetinde, o maddenin ve o geleneğin ruhu, hafıza denilen o devasa, sessiz nehirde toplanır. Bir ustanın "topraktan gelip toprağı sevmesi", onunla adeta bütünleşmesi ve sonra yine sessizce toprağa dönmesidir bu. Bu, histerik hıza karşı yavaşlığın bilgeliğidir. Bugün hızın kutsallaştırılması, hafızayı bir yük olarak gösteriyor; oysa toplumların en büyük gücü, hafızayı taşıma kabiliyetidir. Bu bir nostalji kaçamağı değildir; bu, hayati bir strateji meselesidir. Çünkü hafıza, ekranda değil toprakta saklanır.