Zihnimizdeki her düşünce, adeta bir puzzle parçasını andırır. Ancak bu parçalar, tek başına bir anlam ifade etmez. Onları bir araya getiren, bütüncül bir resim oluşturan görünmez bir güç vardır: İşte bu güç, fikirleri birleştiren tutkaldır.

Kahvenin zihnimizi canlandırdığını öne süren bir önermeyle başlayalım: "Kahve sizi daha uyanık yapar." Bu savdan yola çıkarak bir sonuca varalım: "Demek ki, her gün bolca kahve içmeliyim." Bu iddia kulağa ne denli hoş gelse de, okuduğumuz her satırda, tıpkı iyi bir romanın beklenmedik dönemeçleri gibi, içgüdüsel olarak bir eksiklik hissederiz. İlk ifade doğru olsa dahi, ondan her gün aşırı kahve tüketme sonucuna varmakta zorlanırız. Sizce de bu basit denklemin, hayatın ve bilginin çok katmanlı yapısına nazaran fazla yalın durduğunu düşünmüyor musunuz

Zira argümanlar sadece doğru ifadelerin yan yana dizilmesinden ibaret değildir; adeta bir kütüphanenin rafları gibi, her biri birbiriyle sağlam bağlarla örülmüş olmalıdır. Bu bağlar, yani çıkarımlar, bilginin tuğlalarını bir arada tutan harçtır. Harcı zayıf bir duvarın, en ufak bir sarsıntıda dağılacağı gibi, yetersiz çıkarımlarla örülmüş bir argüman da okuyucunun zihninde hızla dağılır. Pek çok felsefi metin, nice bilimsel tez, aslında yanlış bilgilerden değil, işte bu hatalı çıkarımlardan ötürü değerini yitirmiştir. Bu nedenle, bir iddiayı incelerken yalnızca kelimelere değil, satır aralarına, yani çıkarımların derinliğine de bakmalıyız.

Çıkarımlar, zihinsel yolculuğumuzda bize iki temel yolla rehberlik eder. Öncelikle, bir argümanın kendi içindeki mantıksal köprüleri kurmamıza yardımcı olurlar. Tıpkı bir düşünce labirentinde yolumuzu bulurken bir sonraki sayfayı çevirir gibi, çıkarımlar da bizi bilginin sonuçlarına doğru yönlendirir. İkinci olarak, bir argümanı diğer argümanlarla ve hayatın geniş, o çok katmanlı bilgi dokusuyla birleştirmemize olanak tanır. Ancak her şeyden önce, çıkarımın tam olarak ne anlama geldiğini kavramak, bu entelektüel serüvenin ilk ve en önemli adımıdır. Unutmayın, bu yalnızca ders kitaplarında kalan bir kavram değil, her okuduğumuz eserde, her kurduğumuz cümlede yaşayan bir gerçektir.

Çıkarımı en basit haliyle "Eğer o zaman" kalıbıyla düşünmek mümkün. Örneğin, "Eğer yağmur yağarsa, dışarısı ıslaktır." Ancak çıkarımlar, basit bir adımın çok ötesine geçebilir, tıpkı iyi bir hikayenin çok katmanlı olay örgüsü gibi. Yağmur yağdığında, yalnızca dışarının ıslak olduğunu değil, aynı zamanda şehrin gürültüsünün değiştiğini, sokağın ışıklarının farklı yansıdığını veya belki de okuduğunuz kitabın sayfalarına sessiz bir hüzün çöktüğünü de düşünebiliriz. Bu, çıkarımların açıkça ifade edilmiş, örtük ve hatta daha önce hiç aklımıza gelmemiş, romanlardaki gizli ipuçları gibi bağlantıları içerebileceği anlamına gelir. Ne olursa olsun, çıkarımlar bir bilgiden diğerine ilerleyen mantıksal adımlardır. Genellikle üç yaygın çıkarım türüyle karşılaşırız: tümdengelimsel, tümevarımsal ve abdüktif çıkarımlar.

Tümdengelimsel çıkarımlar, genel kurallardan belirli örneklere doğru ilerler; tıpkı eski bir metinde bahsedilen evrensel bir yasadan, belirli bir karakterin kaderini anlamak gibi. Örneğin, "Tüm kareler dört kenarlıdır" genel kuralından yola çıkarak "Bu belirli şekil bir kareyse, dört kenarlıdır" sonucuna varmak gibi. Bu tür çıkarımın en büyük gücü, mantıksal olarak gerçeği garantilemesidir. Yani, ilk adım (öncül) doğruysa, sonraki adım (sonuç) da zorunlu olarak doğru olmak zorundadır. Bu durumda, öncüllere inanıyorsanız, sonuca inanmaktan da mantıksal olarak kaçınamazsınız. Bu çıkarımlar, okuduğumuz metinlerde zaten bildiğimiz şeylerin farkına varmamızı sağlar, kavramları derinlemesine açarak gizli kalmış bilgiyi yüzeye çıkarır.

Tümevarımsal çıkarımlar ise tümdengelimsel çıkarımların aksine, belirli örneklerden genel kurallara doğru yol alır; tıpkı bir yazarın farklı karakterlerin deneyimlerinden yola çıkarak insan doğası hakkında evrensel bir çıkarım yapması gibi. Bilimin teoriler oluşturmak için kullandığı temel yöntem budur. Birçok belirli vakadan (örneğin, güneşin binlerce yıldır her sabah doğuşu gibi sayısız gözlemden) yola çıkarak "Güneş her sabah doğar" gibi genel bir sonuca varırız. Tümevarımsal çıkarımların gerçeği garantilemediğini unutmamak önemlidir. Binlerce kez doğmuş olması, güneşin yarın da doğacağı anlamına gelmez. Buna rağmen, tümevarımsal çıkarımlar, genellikle ne olduğunu anlamamızı sağladıkları ve bize dünya hakkında tahminlerde bulunma yeteneği verdikleri için son derece kullanışlıdır.

Nihayetinde, abdüktif çıkarımlar, en iyi açıklamaya yönelik çıkarımlardır ve doğruluk yahut olasılıkla ilgili değildir. Başka bir deyişle, belirli bir vakadan başka bir belirli vakaya doğru ilerler. Bir dedektifin karmaşık bir gizemi çözerken, dağınık ipuçlarından en mantıklı senaryoyu oluşturması gibi bir durumdur bu. Bir olayın en iyi açıklaması, olağanüstü veya doğaüstü bir neden değil, olay örgüsünün içindeki basit ama gözden kaçan bir detay olabilir. Abdüktif çıkarımlar, bizi en akla yatkın sonuca götürür, tıpkı iyi bir hikayenin sizi en olası sona sürüklemesi gibi.

Peki, bu çıkarımlar hayatımızla nasıl bütünleşiyor Çıkarımlar, bizi ele alınan konunun dışına taşıyarak onu daha geniş bir perspektiften değerlendirmemize yardımcı olur. Bu, yalnızca bir argümanın parçaları arasındaki bağları değil, aynı zamanda hayatın geniş, o çok katmanlı bilgi dokusuyla nasıl birleştiğini de göz önünde bulundurduğumuz anlamını taşır.

Bazen bir romanın sayfaları arasında gezinirken, bir karakterin basit bir davranışının, ilerleyen sayfalarda koca bir olay örgüsünün tetikleyicisi olduğunu fark ederiz. İşte bu, zihnimizin yaptığı bir çıkarımdır; küçük bir gözlemden, büyük bir sonuca ulaşma sanatı. Bir mimarın, yalnızca bir çizimden, koca bir yapının ayakta duracağını hayal etmesi gibi. Yahut bir bestecinin, tek bir notadan yola çıkarak senfoniler inşa etmesi Hepsi, görünmeyen bağlantıları kurma yeteneğimizin bir yansımasıdır. Dostunuzun yüzündeki hüzünlü bir ifadeyi gördüğünüzde, kelimelere dökülmeyen bir sorunun varlığına dair bir çıkarım yapmanız gibi... Sonra da bu çıkarımın üzerine, dostunuza nasıl yardım edebileceğinizi düşünerek bir eylem planı inşa edersiniz. Bu denli basit ama bir o kadar da