Toplum hukukla ayakta durur. Hukuk, kanunlarla konuşur. Kanunlar bir bakıma algoritmalardır: Ne yaparsan ne sonuçla karşılaşırsın. Aynı suç aynı cezayı, aynı başarı aynı ödülü getirir. İşlerin böyle yürüdüğü devletlere hukuk devleti diyoruz. Bir bakıma ahlakın hâkim olduğu devlet de diyebiliriz. Çünkü işler böyle yürümüyorsa ahlak ortadan kalkmaktadır.

Bu normal olandır. Böyle değilse nasıldır Şöyledir: Suç mu işlendi. Önce suça değil, "kim" işledi diye bakılır. Onlardansa ceza falan almaz, veya kanunun gerektirdiğinin pek altında bir cezayla kurtulur. Başarı mı var Nasıl başarı diye bakılmaz. "Kim" diye bakılır. Onlardansa hak ettiğinden fazla ödüllenir, değilse havasını alır. Başarı somuttur, sınav sonucudur, puandır diyeceksiniz. Kolayı var, mülakat yaparız.

İşler daha da kötüye gider. İş "bizden", "bizden değil"in dışına çıkar. Rüşvet başlar. Başlangıçta olmayacak işler rüşvetle oldurulur. Bir seçim, bir tercih varsa, rüşvet veren tercih edilir, seçilir. Hastalık artınca olağan resmî hizmetler de ancak rüşvet karşılığında verilmeye başlar. Öyle ülkeler biliyorum: Pasaport mu istedin, şu kadar dolar. Tapu muamelesi mi yapacaksın, şu kadar dolar. Harçlardan, vergilerden bahsetmiyorum. Memurlara verilen rüşvetten bahsediyorum. Bazı ülkelerde bunların tarifesi bile var. Bir yakınımdan bir muamele için bin dolar istediğinde biri çıkıp, "Olur mu öyle şey, o iş beş yüz dolara yapılır!" demiş ve yaptırmıştı da.

Bu toplumda hak, hakkaniyet duygusunun bitişidir. Ahlakın çöküşüdür. Kaç defa tekrarladım bilmiyorum. Mehmet Akif'ten tekrar alıntılayayım:

Müslümanlık bizden evvel böyle zillet görmedi!
Hâlimiz bir inhilâl etmiş vücûdun hâlidir:
Rûh-i izmihlâlimiz ahlâkın izmihlâlidir.
Sâde bir sözdür fakat hikmetlerin en mücmeli :
Bir halâs imkânı var: Ahlâkımız yükselmeli,
Yoksa pek korkunç olur katmerleşip hüsrânımız...
Çünkü hem dünyâ gider, hem din, eğer yapmazsanız.

Bu mısralarda bir kehanet var mı Safahat'ın ilk baskısı 1911, Safahat'taki şiirlerin Sırat-ı Müstakim dergisindeki ilk yayımı 1908- 1910 arasında Balkan felaketi, Birinci Dünya Harbi, Mondros ve Sevr felaketleri Hem dünya gitmiş, hem din.

Bu Osmanlı zamanındaki hâlimiz. Hani bazılarının "ah ne iyiydik, ne güzeldik" dediği yıllar. Şimdi nasılız

Şimdi maşallah Türkiye Yüzyılı'ndayız. Herkes bizi kıskanıyor da bir bakalım yolsuzluğu, ahlakın izmihlalini ölçen metreler ne söylüyor. Böyle periyodik ölçmeler yapan bir kuruluş var. Uluslararası Şeffaflık Örgütü. Örgüt 1995'ten ülke vatandaşlarıyla anket yaparak yolsuzluk algısını ölçüyor. Nasıl ölçüyor Mesela sorulardan biri, son yılda kamu hizmeti almak için rüşvet verdiniz mi Ölçüm sonuçlarını ve ülke sıralamasını Vikipedya'da bulabilirsiniz. Bağlantılar şöyle: https:bit.lyYolsuzluk-Türkçe ve https:bit.lyYolsuzluk-İngilizce. İngilizce bağlantıda 1995'ten bu yana bütün ölçümlerin dökümü var. Mesela 2023'te en dürüst beş ülke, Danimarka, Finlandiya, Yeni Zelanda, Norveç ve Singapur. En yolsuz beş de, Yemen, Venezuella, Güney Sudan, Suriye ve Somali. İlk beşte Müslüman ülke yok ama son beşin dördü Müslüman.