Hukuksuzluk yapılır. Ayıplarsın, gösterirsin, tenkit edersin. Kanunsuzluk, pervasızca artar. Kanun sopa gibi, tehdit aracı gibi kullanılmaya başlanır. Sesini yükseltirsin.

Bütün bu ayıplama, tenkit, ses yükseltmenin bir amacı vardır: İnsanlara, vatandaşlarına olan biteni göstermek, senin gördüklerini onların da görmesini sağlamak. Fakat öyle bir paçozluk seviyesi vardır ki oraya erişildiğinde bu gösterme işlevine gerek kalmaz. Çünkü artık suçlar pervasızca işlenmektedir. Suçluların görülmekten endişesi kalmamıştır: "Yapıyorum işte, cesaretin varsa gel de düzelt!", "Aç ağzını da tenkit et bakalım!" İşte bu noktada artık yazmanın bir yararı yoktur. Herkes olan biteni görmektedir; senin göstermen gereksizdir.

Yükselen bir pislik seviyesi gibi. Çok kötü bir benzetme değil. Şimdilik boğazımızda ve biraz sonra boyumuzu aşıp bizi boğacak olan ve her gün büyüyen, yükselen bir pislik

HER YER PİSLENİNCE

İngilizcede, belli bir ana kadar gizlenmeye çalışılan, kamudan kaçırılan bir kötülüğün nihayet ayan beyan ortaya çıkmasını ifade eden ve benim aslını buraya yazamayacağım bir deyim vardır. Hadi Türkçeye "necaset vantilatöre çarptığında" diye çevirelim. Daha kibar olsun diye çorba veya yumurta vantilatöre çarptığında diye de söylenirmiş. Bir bilene sorun: Aslı, " hit the fan."

Necaset vantilatöre çarpınca artık hiç kimse ondan masun değildir. Ahali pislenecektir şüphesiz ama şeyin üreticisi de payını alacaktır, vantilatörün sahibi de.

Daha kötüsü, halkın adalet mekanizmasının adaletinden ümidini kesmesidir. Bu toplum denilen birlikteliğin çözülmesidir. Adalet yoksa, ahlak yoksa cemiyet denilen şeyin anlamı da zayıflar. "Balık baştan kokar" da imam-cemaat esprileri de hep üstten bozulmanın alta sirayetini söyler. Hazreti İsa'ya atfedilen, "Yiyecek kokmasın diye tuzlarsınız, ya tuz kokarsa." sözü de

Devlet yüksek bir ahlakın temsilcisi olmalı. Kişiler ona bakarak dürüst olmaya, adil olmaya gayret etmeli. Bu temsil, bu adalet kriterinden şüphe başlarsa insanların birbirine güveni de zayıflar. Topluma şöyle aforizmalar hâkim olur: Gemisini yürüten kaptan. Gücü gücü yetene. En kötüsü de kayırmanın, hırsızlığın, masumlaştırılması: "Herkes yapıyor." Bu noktada kanunlar saygı duyulacak, uyulacak şeyler değil boşluğu bulunacak, sopa gibi kullanılacak oyuncaklardır.

GÜVEN

Adalet mekanizmasına güven sarsılırsa toplumun içindeki bağlayıcı güç; vatandaşların birbirine güveni de sarsılıyor. Her şey ölçüldüğü gibi güven de ölçülüyor. Buyurun: Dünya Değerler Taraması, ülkelerdeki güveni ölçüyor. Güvenilirlik testi basit:

Sizce aşağıdaki iki ifadeden hangisi doğrudur.

1- İnsanlara genellikle güvenilir.

2- İnsanlara güven olmaz. (Veya "İnsanlara karşı tedbirli olmanın sınırı yoktur.")

Türk halkının ancak 15,5'i (a) cevabını veriyor. Bu, dünyadaki en düşük güven oranlarından biri. Halkının birbirine bizden daha az güvendiği ülkelerin bir kısmı şunlar: Uganda, Tanzanya, Filipinler, Güney Afrika, Zimbabve, Cezayir. Ancak bir başka soruda rakipsiziz. Bir numarayız. İfade şu: "İnsanların çoğu sana kazık atmaya çalışır." Bu ifade için halkımızın 78,4'ü "Katılıyorum" demiş. Tablo ve grafik burada